استعداد و توانمندی‌های ایرانیان زبانزد کل دنیاست و آن‌ها به این مسئله باور دارند که برای انجام هر کاری ایرانیان همواره توانسته و می‌توانند. اما هستند کسانی که هنوز در توانایی‌های کشورشان شک و تردید دارند و به ویژه در بحث ساخت واکسن کرونا به خرید دارو و اقلام اساسی از خارجی‌ها تاکید می‌کنند. برای آنکه اطمینان خاطری از اقدامات ایران در حوزه مقابله با کرونا ایجاد کنیم با پرویز کرمی دبیر ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه صنایع نرم و خلاق و رئیس مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری رئیس جمهوری به گفتگو پرداختیم.

ساخت واکسن کرونا و رسیدن این واکسن به مرحله تست انسانی آیا مصداق همان عبارت معروف «ما می‌توانیم» نیست؟
در سال‌های اخیر بحث واکسن یکی از مصداق‌های «ما می‌توانیم» است، زیرا کاری است علمی و فناورانه و کشور‌های مدعی این مهم باید از دانش بالا و فناوری پیچیده‌ای بهره‌مند باشند تا بتوانند برای ساخت واکسن در انواع حیوانی و انسانی اقدام کنند. خوشبختانه ایران با توجه به شاخص‌بندی و ارزیابی سازمان‌ها و نهاد‌های بین‌المللی و پیشینه تولید واکسن بواسطه نیروی انسانی متخصص و با استعداد و شکل‌گیری اکوسیستم نوآوری و فناوری و توانایی‌های فنی و تکنولوژیک قابل توجهی که دارد، ثابت کرده سازنده و تولیدکننده قدری در این حوزه است.

به استناد گزارش سازمان بهداشت جهانی در میان ۱۶ کشور سازنده واکسن کرونا در دنیا، ایران جایگاه یازدهم را دارد. کشور ما در این رده‌بندی بعد از کشور‌هایی همچون آمریکا، چین، کانادا، آلمان، برزیل، استرالیا قرار دارد. درواقع ایران توانسته ثابت کند که ما جزو واکسن‌ساز‌های خوب دنیا در منطقه خاورمیانه هستیم و بسیاری از واکسن‌هایی که هم‌اکنون در دنیا استفاده می‌شود در ایران تولید شده‌اند.

چرا برای این توانایی و ظرفیت ایران باور عمومی وجود ندارد و حال که صحبت از واکسن کروناست مردم به خرید واکسن خارجی تاکید بیشتری می‌کنند؟
دو دلیل برای این مسئله مطرح است، اول، برداشت و تلقی اشتباهی که طی این سال‌ها از سوی رسانه‌های غربی تولید و به جامعه ایرانی تزریق شده است و دوم آنکه کشور ما عمدتا واردات محور بوده است یعنی تاکنون جزو کشور‌هایی بودیم که با توانایی مالی بالا نیاز‌های خود (حتی پیچ کوچک یا سوزن) را با خرید از کشور‌های خارجی تامین کردیم و معمولا انرژی، توان و عزمی برای ساخت و توجه به تولید داخل نداشتیم.

این دو عامل اصلی باعث شده بود توانایی‌های ایرانیان ناشناخته بماند تا اینکه تحریم‌های ظالمانه از سوی آمریکا و کشور‌های استعماری بر ما تحمیل شد و اینجا بود که «ما می‌توانیم» آغاز شد و با اتکا به توان ایران ساخت، دانشمندان و فناوران ایرانی و خصوصا شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف علوم و فناوری‌های هایتک برای شکستن تحریم‌های ظالمانه و رفع نیاز کشور شروع به کار کردند. ساخت و تولید واکسن در مورد بیماری و ویروس‌های مختلف در دستورکار شرکت‌های داروسازی و بیوتک ما بود، اما خیلی مورد توجه رسانه‌ها و مردم واقع نمی‌شد تا اینکه پاندمی کرونا پیش آمد و این موضوع عمومی‌تر شد. ساخت واکسن کرونای «ایران ساخت» نقل محافل شد. 

پس برای ساخت واکسن کرونا کاملا با توان داخلی دانشمندان و پژوهشگران کشور تاکنون پیش رفته‌ایم، درست است؟
درحال حاضر ایران این توانایی را دارد که هر نوع داروی مورد نیاز کشور را از سوی اکوسیستم ساخت دارو و تجهیزات آزمایشگاهی در شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز علمی پژوهشی تامین کند. معمولا کشور‌های مختلف با استفاده از ابزار‌های رسانه‌ای قصد دارند جا بیندازند که ایرانی‌ها نمی‌توانند تا اینگونه بازار ایران را برای خودشان داشته باشند.

 درحال حاضر ایران با تلاش شرکت‌های دانش‌بنیان و مراکز علمی پژوهشی معتبرش با روش‌های مختلف ساخت و تولید واکسن کرونا در دنیا (این واکسن‌ها بر اساس ۴ نوع یا پایه «ویروس کامل»، «ناقل ویروس (تکثیرشونده و غیر تکثیرشونده)»، «DNA، RNA» و «پروتئین») توسط شرکت‌های مختلف کار خود را آغاز کرده است. اکثر شرکت‌ها از مرحله حیوانی عبور کرده و مراحل کارآزمایی بالینی انسانی را طی می‌کنند.


واکسن‌های ایرانی در حال ساخت تاچه اندازه به واکسن‌های خارجی شباهت دارند؛ آیا برهمان پایه و اساس ساخته می‌شود یا شیوه ایران برای ساخت واکسن متفاوت از بقیه است؟
شرکت‌های مختلفی در ایران کار ساخت واکسن کرونا را شروع کردند که بزرگترین آن‌ها شرکت‌های زیرمجموعه ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره)، موسسه دانش‌بنیان برکت هستند. خوشبختانه واکسن ایران ساخت موسسه برکت وارد مرحله انسانی شد و همه شاهد بودیم مرحله اول تست انسانی را با موفقیت طی کرده و وارد مرحله دوم شده است.

 
شایسته یادآوری است که واکسن‌های ساخت ایران هم حتما تمام استاندارد‌ها و شاخص‌های لازم را باید کسب کنند تا بتوانند از مراحل مختلف عبور کنند و حتی هماهنگی‌های لازم با سازمان بهداشت جهانی را کسب می‌کند. علاوه بر موسسه دانش‌بنیان برکت، واکسن ایرانی درحال ساخت موسسه واکسن‌سازی رازی، واکسن انستیتو پاستور ایران، واکسن ایرانی یک شرکت‌ دانش‌بنیان بخش خصوصی (اتفاقا بااخذ مجوز‌های لازم وارد مرحله انسانی شده)، واکسن شرکت زیرمجموعه وزارت دفاع و واکسن ایرانی زیرمجموعه دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله در روش‌های مختلف این زمینه فعال هستند. عمدتا فاز حیوانی را طی کردند و در مرحله فاز بالینی انسانی سیر می‌کنند تا بتوانند استاندارد‌های لازم را بگیرند.

بعنوان مثال شرکت‌هایی که با موسسه برکت در حال کار هستند نمونه واکسن آکسفورد، اسپوتنیک (واکسن کرونای روسیه) یا سینوواک (واکسن کرونای چین) را می‌سازند. همچنین یکی از شرکت‌های موسسه برکت که روی واکسن کرونا بر پایه mRNA کار می‌کند (مثل واکسن مادرنا و فایزر) مرحله فاز حیوانی را به پایان رسانده است.

سرم‌سازی رازی درحال ساخت واکسن کرونا بر پایه پروتئین‌های نوترکیب (مانند واکسن نوواکس) است که در مرحله اخذ مجوز‌های بالینی روی انسان قرار دارد. چند شرکت دانش‌بنیان نیز روی واکسن کرونا بر پایه mRNA کار می‌کنند که در مرحله اخذ مجوز‌های بالینی انسان هستند.

نکته‌ای که لازم است اینجا یاداوری کنم این است که واکسن‌های آمریکایی، انگلیسی برای زمان اضطرار مجوز گرفته و در شرایط اضطرار هیچ شرکت تولیدکننده واکسن، عوارض بعد از تزریق را تضمین نمی‌کند و امکان دسترسی کشور را به تمام داده‌های تولید نمی‌دهد. ضمن اینکه واکسن‌ها باید با برنامه و زمان مشخص اقدام و اجرا شود که ایران فرصتی برای استفاده از واکسن‌های خارجی را ندارد.

واکسن‌های انگلیسی و امریکایی حتی به اندازه مردمان کشور خودشان هم نیست و کشور‌های خلیج فارس که ادعا می‌کنند واکسن زدند، واکسن‌های آمریکایی و انگلیسی به دستشان نرسیده و عمدتا از واکسن‌های روسی، هندی و چینی استفاده می‌کنند. اما ایران برای ساخت واکسن کرونا به تامین ۸۰ میلیون نفر جمعیت کشورش و حتی بازار‌های بزرگ جهانی فکر می‌کند و در این زمینه زیرساخت‌های لازم را آماده کرده و با طمانینه، رعایت استاندارد و شاخص‌های حرفه‌ای بهداشتی پزشکی کار خود را پیش می‌برد.

سابقه ایران در واکسن‌سازی درخشان است پس بدون شک در حوزه تامین واکسن کرونا هم همچون گذشته می‌توانیم توانایی‌های خود را نشان داده و در دنیا بدرخشیم.
ایران حدود ۸۰ سال سابقه ساخت واکسن دارد و در زمینه تولید واکسن‌های موردنیاز همچون سرخک، اوریون، فلج اطفال، هپاتیت ب، مننژیت و ... یا حتی در واکسن‌های طیور و آبزیان جزو واکسن‌سازان برتر منطقه است. این امر نشان می‌دهد که در زمینه ساخت دارو‌های مورد نیاز چیزی از کشور‌های پیشرفته دنیا کم نداریم.

در زمینه تولید دارو به ویژه واکسن کرونا چقدر اقتصاد دانش‌بنیان به ما کمک کرده است؟
اگر امروز ایران حرفی برای گفتن دارد و توانسته‌ایم در بین ۱۶ کشور واکسن‌ساز بیماری کرونا قرار بگیریم همه و همه به استعداد، توان و خلاقیت جوانان متخصص و خلاقی برمی‌گردد که در شرکت‌های دانش‌بنیان مشغول کار هستند. درواقع ایران به استناد توانمندی این جوانان است که حرف اول را می‌زند.

زمانی که داستان شیوع بیماری کرونا در دنیا آغاز شد کشور‌های مختلف کمتردارو و تجهیزاتی برای مقابله داشتند که برای شهروندان خودشان استفاده کنند چه برسد به اینکه ایرانی‌ها را در این زمینه یاری دهند. لذا با کمک جوانان خلاق و متخصص توانستیم عمده تجهیزات و لوازم مورد نیاز از ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده گرفته تا ونتیلاتور و کیت تشخیص تا دارو‌های مکمل پروتکل‌های روزآمد وغیره را برای مبارزه با کرونا تولید و در اختیار گذاریم.

درحال حاضر همین کشور‌هایی که مدعی توان و فناوری‌های پیشرفته هستند در کار خودشان مانده‌اند و همانطور که آمار‌ها نشان می‌دهد امروز آمریکا، انگلستان و آلمان رتبه‌های اول تا سوم مرگ و میر کرونایی دنیا را به خود اختصاص داده‌اند، اما در ایران با رعایت پروتکل‌های بهداشتی، ایثارگری پزشکان و کادر بیمارستانی و همکاری مردم توانسته‌ایم آمار مرگ و میر هموطنانمان را به اعداد دورقمی و حتی تک رقمی در آینده نزدیک کنیم.

به نظر شما با این روند یعنی باور دولت و ملت به اقتصاد دانش‌بنیان در کشور جا افتاده است و به این حوزه آنطور که باید بها داده می‌شود؟
حتی اگر مسئولان کشور اعتقادی به دانش‌بنیان‌ها نداشته باشند آن‌ها آنقدر توانمندند که می‌توانند توان، استعداد و نوآوری‌شان را بر جامعه تحمیل کنند، چون درحال حاضر هر اتفاق خلاق و نوآورانه و ثروت‌آفرینی که ایجاد می‌شود حاصل کار آنهاست. نزدیک به ۳۵۰ هزار شغل مستقیم با فعالیت ۵۶۰۰ شرکت دانش‌بنیان برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ایجاد شده است. در سال گذشته گردش مالی شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق حدود ۱۵۰ هزار میلیارد تومان بوده که نشان می‌دهد عمده نوآوری‌ها و رفع نیاز‌های جامعه با کمک اینگونه شرکت‌ها رخ داده است.

ممکن است که کشور‌های استعماری بتوانند در بازار‌های جهانی نفت، گاز و پتروشیمی ما را تحریم کنند، اما دانش، فناوری‌ها و محصولات دانش‌بنیان قابل تحریم نیستند و این مسئله می‌تواند نمود اقتدار و آینده روشن ایران اسلامی باشد که رهبری فرزانه انقلاب نوید دهنده حامی همیشگی آن هستند. 

سرمایه‌گذاری برای اقتصاد دانش‌بنیان را چگونه می‌بینید؟ به این حوزه به ویژه در لایحه بودجه ۱۴۰۰ توجه لازم شده است؟
با تمام مشکلاتی که در بحث بودجه و درآمد در کشور داریم، اما به نظرم مجلس شورای اسلامی توجه ویژه‌ای به اقتصاد دانش‌بنیان و شرکت‌های خلاق دارد و این امر علاوه بر لایحه بودجه سال آینده با پیگیری طرح جهش تولید هم روشن است. خوشبختانه مجلس و دولت بحث دانش‌بنیان را جدی گرفته و پیگیر رشد و ارتقای آن است. دانش‌بنیان‌ها نقطه اتکا کشور در عبور از اقتصاد نفتی به اقتصاد دانش بنیان و تحقق اقتصاد مقاومتی هستند.

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به نقل از خبرگزاری دانشجو