تا همین دهه اخیر، عناصر نادر خاکی توسط قشر بسیار اندکی از مردم شناخته شده بودند. دانشمندان، پژوهشگران و فناوران علوم زمین با آگاهی از ویژگی‌های ناب و منحصر به فرد این عناصر در مسیر توسعه روش‌های اکتشاف، شناخت زمینه‌های غنی از این عناصر و گسترش فناوری‌ فراوری و استحصال این عناصر گام برداشتند.

سهم کشورها از عناصر نادر خاکی

از اواخر دهه 1990، چین 85 تا 95 درصد از نیاز کل جهان را به عناصر نادر خاکی تأمین کرده است؛ از سال 2010 اما چین قصد خود را برای کاهش صادرات این عناصر اعلام کرد. همزمان با این موضوع، توجه سایر کشورها به روش‌های فناورانه و تجهیزات پیشرفته استحصال عناصر نادر خاکی به میزان قابل توجهی گسترش یافته است.

بر مبنای مطالعات نقشه‌برداری زمین شناسی آمریکا، مخازن تولید اکسیدهای فلزات نادر خاکی در حدود 120 میلیون تن در سال 2017 گزارش شده است؛ بیش‌ترین سهم از این عناصر، به چین اختصاص دارد؛ سایر کشورهای مطرح شامل ایالت متحده آمریکا، استرالیا، هند و مالزی هستند. در این میان سهم سایر کشورها از کل ذخیره به حدود ۲۵ درصد می‌رسد.

گروه عناصر نادر خاکی شامل 17 عنصر است که از میان آن‌ها، 15 عنصر در گروه لانتانیدها، اسکاندیوم و اتریوم است. عناصری که نقشی مهم در بسیاری از محصولات و فناوری‌های پیرامون ما ایفا کرده‌اند.

هوشمندی در کشف عناصر نادر خاکی

دستگاه‌های فناوری پیشرفته از جمله تلفن‌های هوشمند، دوربین‌های دیجیتال، رایانه‌ها، چراغ های فلورسنت و دیودهای ساطع کننده نور، تلویزیون ها، نمایشگرهای الکترونیکیز همگی مقادیر زیادی از عناصر نادر خاکی را در خود دارند.

این عناصر حتی در انرژی‌های پاک و فناوری های دفاعی استفاده می‌شوند. به واسطه گسترش روزافزون استفاده و کاربردهای مهم عناصر نادر خاکی کشورهایی که به فناوری های جدید وابسته هستند، حجم قابل توجهی از عناصر نادر خاکی را در تراشه‌ها، بردهای الکترونیکی، مدارهای مجتمع، نمایشگرها، خودرو و صنایع موشکی و فضایی مورد استفاده قرار می‌دهند.

سهم ایران از عناصر نادر خاکی

کامبیز مهدی‌زاده مدیر طرح توسعه فناوری‌ها و نوآوری‌های حوزه معدن معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری عنوان کرد: اگر می‌خواهیم در صنعت کشور پیشرفت کنیم باید به عناصر نادر خاکی نگاهی ویژه داشته باشیم و صورت توسعه فناوری‌های اکتشاف و استحصال این عناصر می‌تواند زمینه‌ساز گذار از اقتصاد نفتی و فصل تازه‌ای در اقتصاد نوآورانه معدن مبتنی بر ارزش افزوده باشد.

وی با بیان این‌که عناصر نادر خاکی نه تنها توسعه‌آفرین و اشتغال‌زاست بلکه چرخ بسیاری از فناوری‌های راهبردی را به حرکت در می‌آورد، ادامه داد: کشوری که می‌خواهد از خام فروشی و رانت نفت رهایی یابد می‌باید به دنبال راهی نوآورانه و فناورانه در استفاده از ظرفیت‌های نهفته‌اش باشد.

رقابت تنگاتنگ کشورها و حضور ایران

اهمیت این عناصر تا جایی است که چین در جنگ تجاری با آمریکا از امتیاز عناصر نادر خاکی بهره می‌گیرد و تهدید می‌کند که مانع صادرات این عناصر به آمریکا می‌شود. بعد از چین بزرگترین تولید کننده عناصر نادر خاکی استرالیا است، روسیه، هند و برزیل نیز در این صنعت پیشتاز هستند.

مهدی‌زاده بیان کرد: اگر به سمت استحصال عناصر نادر خاکی، اکتشاف در عمق، علم زمین‌شناسی دریایی  و ژئوماتیک حرکت نکنیم در علم معدن و زمین‌‎‌شناسی خاک می‌شویم. چرخ هسته‌ای و نفت ما با زمین‌شناسی میچرخد، و  باید به این علم توجه شود. اگر امروز باریت و بنتونیت بهره‌مند نبودیم، صنعت نفت ما ناتوان بود.

طرح توسعه فناوری‌ها و نوآوری‌های حوزه معدن معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، با فراخوان دائمی حمایت از طرح‌های خلاق و فناورانه مرتبط در این حوزه از جمله عناصر نادر خاکی، زمینه را برای پیشتازی ایران در استفاده از این سرمایه و خلق ارزش افزوده به کمک توسعه فناوری‌های فرآوری و استحصال عناصر، فراهم کرده است.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

24#