به بیان آمارهای جهانی، رشد فزاینده و چشمگیر ایران در تولید علم در حوزه‌های گوناگون پیشرفت‌های فزاینده در رسیدن به برترین جایگا‌های دنیا که حوزه‌های پیچیده فناوری را شامل می‌شود، حقیقتی است که گزارش‌های جهانی بر آن اذعان دارند. یکی از مهم‌ترین گواه‌های این مدعا، تازه‌ترین گزارش شاخص جهانی نوآوری (Gii) است که از رشد ایران در شاخص‌های نوآورانه خبر می‌دهد.

اما ریشه این رشد و جهت‌گیری تازه را می‌توان در هم‌افزایی میان تولیدکنندگان علم از دانشگاه‌ها، پژوهشگران و مراکز رشد نوآوری دانست. نظام تولید علم در کشور فرصتی فراهم آورده است تا صنایع، به کمک شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور،  فرصتی قابل توجه برای توسعه پیدا کنند. رشد فزاینده علم و فناوری در ایران به استناد تازه‌ترین گزارش شاخص جهانی نوآوری، ماحصل تعامل سازنده میان حوزه تولید علم با زیست‌بوم کارآفرینی و نوآوری کشور است.

اما در میان تمامی حوزه‌هایی که گزارش شاخص‌های جهانی نوآوری تلاش ایران را مورد کنکاش قرار داده، می‌توان به حوزه زیست‌فناوری به عنوان یکی از محورهای مورد توجه این گزارش نگاهی داشت. گزارش سال 2019 شاخص جهانی نوآوری که حوزه سلامت را مورد بررسی قرار داده، در فصلی مستقل نوآوری‌های پزشکی در جمهوری اسلامی ایران را مورد توجه قرار داده است. موضوعی که این روزها و با توجه به ضرورت‌های حرکت جدی کشورها در مسیر توسعه نوآوری‌های پزشکی و سلامت می‌تواند حائز اهمیت باشد.

بر اساس این گزارش، تلاش‌های توسعه علم، فناوری و نوآوری برای تحول در بخش سلامت به هم‌افزایی میان عرضه سرمایه انسانی، ارتقای نظام فناورانه و زیست‌بوم نوآوری منجر شده است. ارائه تصویری واقعی و شفاف از جهت‌گیری و تلاش ایران در فتح قله‌های نوآوری‌های سلامت، می‌تواند به رفع نقایص و کاستی‌های احتمالی در این حرکت کمک کند. جایگاه مقایسه‌ای کشورها در یک حوزه خاص گفت و ادامه داد: گزارش سالانه شاخص جهانی نوآوری، وضعیت نوآوری در یک حوزه موضوعی را در کنار رتبه‌بندی کشورها بررسی می‌کند و چشم‌اندازها و چالش‌های نوآوری در آن حوزه مورد بحث و تحلیل قرار می‌دهد.

این گزارش بیان می‌کند که زیست‌بوم نوآوری در حال گسترش بخش سلامت در ایران، توسط مجموعه‌ای پویا از سیاست‌ها، مشوق‌ها و نهادهای تنظیم‌گیر پشتیبانی می‌شود. همچنین در زیست‌بوم نوآوری سلامت ایران، هم‌افزایی مناسبی بین سیاست‌ها و تنظیم‌گیری شگل گرفته و به صورت هم‌زمان از طرف عرضه و تقاضا نوآوری سلامت پشیبانی به عمل آمده است.

زیست‌بوم  نوآوری سلامت در ایران توسط 19300 عضو هیأت علمی 65 دانشگاه علوم پزشکی، 37450 منتشرات علمی و 1859 درخواست ثبت اختراع در سال 2018 پشتیبانی شده و از ظرفیت بالایی برای میزبانی پژوهش‌های پیچیده در حوزه سلامت برخوردار است. شبکه توسعه یافته و کارآمد دانشگاه‌های علوم پزشکی در سراسر کشور مسئول آموزش پزشکی و نیز پژوهش‌ در خصوص مسائل سلامت و بیماری‌های منطقه‌ای هستند. این شبکه در 100 درصد مناطق شهری و 98 درصد مناطق روستایی، خدمات اولیه سلامت را در اختیار ایرانیان قرار داده‌اند.

از جمله این نقش‌آفرینان به سازمان‌های سیاست‌گذار و تنظیم‌گر مانند وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، سازمان غذا و دارو، اداره کل تجهیزات پزشکی، سازمان ملی استاندارد ایران، هیأت امنای صرفه جویی ارزی در معالجه بیماران، ستاد توسعه زیست فناوری اشاره شده است.

به نقش موثر مراکز رشد و نوآوری در حوزه سلامت اشاره کرد و افزود: این گزارش بیان می‌کند که ایجاد زیرساخت‌ها برای رشد و شکوفایی‌ نوآوری‌ها در حوزه سلامت اثرمند بوده است؛ از جمله این‌که مرکز رشد لوازم و تجهیزات پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در دو دهه گذشته عملکرد بسیار خوبی در حمایت از توسعه تجهیزات پیشرفته پزشکی ساخت داخل داشته است.

بر اساس این گزارش، ظهور و گسترش بخش داروهای زیستی در ایران که بخشی پیچیده و با فناوری پیشرفته است، میزبان تعداد نسبتاً زیادی بنگاه موفق صادراتی است.

در بازار 4.5 میلیارد دلاری دارو در ایران، سهم شرکت‌های داخلی از این بازار 70 درصد است، به طوری‌که در سال 1397، 97 درصد اقلام دارویی مصرف شده تولید داخل بوده و 67 درصد از ماده موثره دارویی (APIs) مورد استفاده برای تولید داروها در داخل کشور تولید شده است. ارزش بازار تجهیزات پزشکی نیز در ایران 2.5 میلیارد دلار می‌باشد، 30 درصد این بازار در اختیار بیش از 100 تولید کننده داخلی است.

گزارش شاخص جهانی نوآوری در سال 2019 اجرای طرح تحول سلامت در ایران را یکی از گام‌های اثرگذار در افزایش دسترسی به خدمات حوزه سلامت می‌داند و عنوان می‌کند با اجرای این طرح، سهم بیماران از هزینه‌های پرداختی، از 37% کل هزینه‌ها به 10 درصد در مناطق شهری و 5 درصد در مناطق روستایی رسیده است.

ایران توانسته است علاوه بر افزایش قابل توجه ساخت داخلی و خودکفایی دارویی، 60 میلیون دلار صادرات سالانه برای کشور به همراه داشته باشد که بخش قابل توجهی از این صادرات به کشورهای اروپایی بوده است. این تولیدات، صرفه جویی ارزی سالانه حدود یک میلیارد دلار را برای کشور به ارمغان آورده است. بخش زیست فناوری در ایران با قدمتی نزدیک به یک قرن (از زمان تأسیس انسیتو پاستور و موسسه رازی)، با حمایت سازمان‌یافته سیاستی توانسته داروهای متعدد و موفقی در درمان ام اس، انواع سرطان (از جمله سرطان پستان)، اختلالات سیستم ایمنی بدن، ناباروری، اختلالات استخوانی و ماهیچه‌ای و هموفیلی را با هزینه بسیار پایین در مقایسه با نمونه خارجی و با قابلیت دسترسی بسیار بالا در اختیار ایرانیان قرار دهد.

در مجموع، می‌توان این برداشت را استحصال کرد که ایران در مسیر نوآوری‌های دارویی، برای رسیدن به کیمیای این روزهای جهان که همه در پی یافتن آن هستند، مسیر درستی را پیموده و در جایگاه امیدوارکننده‌ای قرار دارد.

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری

پایان پیام/24