*محمود تلخابی 

اصل کلی آموزش شناختی بر یک مفهوم بسیار کلیدی با عنوان یادگیری عمیق استوار است. منظور از یادگیری عمیق در واقع پیوند خوردن بین فرآیندهای شناختی و مفاهیم دانشی است که در فرصت های یادگیری وجود دارند. به زبان ساده تر یعنی مفاهیم دنیای ذهنمان با فرآیندهای شناختی متعددی پردازش کنیم تا آن مفهوم برایمان معنی و عمق بیشتری پیدا کند. بنابراین سنجش شناختی یعنی سنجش یادگیری عمیق.

در این راستا به ابزارهایی نیاز داریم که علاوه بر مفاهیم قادر باشند فرآیندهای شناختی مرتبط با مفاهیم را هم بسنجند و نشان بدهند که چگونه مفاهیم مختلف پردازش و مسائل حل می شوند و چگونه نتایج مختلف به دست می آیند. ابزار پرسش چند گزینه ای یا تست قادر به سنجش یادگیری عمیق نیست. آزمون های نظیر کنکور به دنبال ارزیابی گستره زیادی از دانش در مدت زمانی محدود است. این مدل به هیچ عنوان مطابق با اصول سنجش شناختی نیست.

ضمن اینکه از نظر مواد مختلف آزمون برای تحصیل در رشته های مختلف هم جای سوال وجود دارد. برای مثال فردی با دیپلم ریاضی که قصد دارد در رشته مکانیک تحصیل کند باید آزمون های مربوط به دروس دیگر را هم تجربه کند. این در حالی است که طبق منطق ارزشیابی شناختی، مواد آزمون جهت تعیین صلاحیت تحصیل فرد در رشته ای خاص باید به گونه ای باشد که یادگیری آن ها مقدمات یادگیری مقدمات یادگیری رشته مورد نظر باشد و در غیر این صورت حضورشان در آزمون بی معنی است.

نکته حائز اهمیت بعدی این است که چگونه می شود افراد فرصت یادگیری و کسب توانایی برای مواد مختلف آزمون را در زمان های متفاوتی به دست بیاورند. در برخی کشورها به این مسئله اندیشیده شده و راه حل های مختلفی برای آن ارائه شده است. مثلا در بعضی کشورها مراکز آزمونی طراحی شده که در طی سال چندین بار آزمون هایی رو برگزار می کنند و به شکلی استاندارد یادگیری را مورد ارزیابی قرار می دهند. بنابراین ممکن است دانش آموزان در طول سال تحصیلی تا زمان کسب نمره قبولی چندین بار اقدام به شرکت در آزمون کنند. در طول هر آزمون هم لزومی بر امتحان دادن در تمام مواد نیست و دانش آموز می تواند در هر بار متقاضی شرکت در آزمون مورد نظر خود باشد. 

بنابراین در پاسخ به این سؤال که آیا آموزش شناختی امروزه دانشی دارد که قابل کاربست باشد، می توان با قاطعیت جواب آری داد. معیارهایی وجود دارند که با توجه به آنها می توان آموزش و پرورش شناختی را شروع و اجرا کرد، هرچند این قضیه به هیچ عنوان نفی کنندهی نیازمان به پژوهش های جدید برای بازآزمایی روش ها و برنامه ها نیست و همیشه باید در این مسیر حرکت کرد.

*مسئول کارگروه آموزش و پرورش شناختی ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی معاونت علمی