امروزه نوآوری و خلاقیت نقش بزرگ و بی‌مانندی در فضاهای کسب و کار، مالی، فرهنگی و اجتماعی جهانی ایفا می‌کند. بخش بزرگی از گردش مالی جهانی و قابلیت رقابت پذیری شرکت‌ها و برندهای جهانی از نوآوری و خلاقیت ناشی می‌شود. کشورها نیز برای افزایش تولید ناخالص ملی، نفوذ اقتصادی و فرهنگی خود برنامه‌ها و طرح‌هایی را برای توسعه نوآوری و خلاقیت برنامه‌ریزی و اجرا می‌کنند.

با توجه به بالا بودن هزینه‌های تحقیق توسعه در محصولات و خدمات دانش و فناوری محور و همچنین مدت زمان بالای فرآیندهای تحقیق، توسعه، تائید و معرفی به بازار این محصولات و از طرف دیگر رقابت بسیار بالا در بازار تجاری برای حفظ و توسعه مشتریان، نقش نوآوری و خلاقیت به عنوان پلی بین دو نسل فناوری یا ایجاد کننده وجه تمایز با محصولات و خدمات رقبا، بسیار با اهمیت و مهم جلوه می‌کند. در بخش بزرگی از موارد، ایجاد، توسعه یا ارتقاء یک محصول جدید بر پایه فناوری موجود و با بهره‌گیری از نوآوری و خلاقیت نه تنها در زمان بسیار کوتاهی امکان پذیر است بلکه با هزینه و حجم سرمایه گذاری کمتری قابل دسترس است و (مانند شرکت‌های استارت‌آپی که بر پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات توسعه می‌یابند) توانایی جذب مشتریان و سودآوری بزرگتری در زمان کوتاه را دارا می باشند.

با توجه به موارد بیان شده، بهره گیری از خلاقیت و نوآوری با شیوه‌ها و تکنیک‌های مختلف (مانند برگزاری رویدادها، نوآوری اجتماعی، مسابقات ایده پردازی و...) در صنایع و کسب و کارها امروزه علاوه بر افزایش قدرت رقابت پذیری و کاهش هزینه‌های توسعه محصول، بهره‌وری و سرعت توسعه و رشد را افزایش داده است.

در بعد فرهنگی و اجتماعی، نوآوری و خلاقیت در بهره برداری از شاخص‌های فرهنگی و هنری هر کشور، نقش به سزایی در انتقال یا تحکیم مفاهیم، اصول و مزایای فرهنگی یک کشور به نسل جدید یا سایر ملل ایفا می‌کند. باید به این نکته نیز توجه داشت که بخش عمده‌ای از محصولات فرهنگی و سرگرمی در دنیای امروز از ابزارهای نوآوری و خلاقیت برای توسعه بازار خود بهره می‌گیرند و عنصر اصلی اینگونه محصولات خلاقیت و نوآوری در ایجاد و یا بهره‌گیری از فناوری‌های موجود است. این محصولات مانند: بازی‌های رایانه‌ای، انیمیشن و رسانه‌های اجتماعی، علاوه بر ایفای نقش با اهمیت و تاثیرگذاری که در زمینه فرهنگی دارند، روز به روز بر حجم بازار مالی و مشتریان خود می‌آفزایند.

بهره گیری از خلاقیت و نوآوری مرتبط با ریشه‌های فرهنگی در سه جنبه اصلی دارای اهمیت است. در ابتدا از نظر ایجاد تنوع محصول برای افزایش رقابت پذیری با سایر محصولات موجود در بازار، همچنین بهره گیری از المان‌های فرهنگی جای گرفته در ذهن مشتریان داخلی جهت تاثیر بر مشتریان و افزایش توان جذب بازار مشتریان، جنبه دیگر اهمیت این موضوع است و در نهایت این مسئله در حفظ، انتقال و توسعه المان‌ها و شاخص‌های فرهنگی با توسعه بازار مبتنی بر محصولات مرتبط موثر است.

سوال این است که آیا می‌دانیم خلاقیت و نوآوری چه شاخص‌ها و تاثیراتی در ایجاد یک محصول جدید یا توسعه آن می‌تواند داشته باشد؟

در فرآیند نوآوری و خلاقیت یک یا چند شاخص بیان شده در لیست زیر می‌توانند تاثیر گذار باشند. اما یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی که باید بطور عمده در تمامی طرح‌ها و ایده‌ها در نظر گرفته شود، شاخص هزینه و کاهش هزینه‌ها با حفظ کمیت و کیفیت بر پایه نوآوری و خلاقیت است. شاخص‌های زیر عمدتا توسط مراجع بین المللی به عنوان شاخص‌های اصلی نوآوری و خلاقیت در یک محصول یا خدمت معرفی شده‌اند:

کاهش فشارهای مالی با نوآوری در کاهش هزینه، افزایش کارایی و انجام کار یا مصرف منابع و انرژی کمتر

ایجاد رقابت پذیری کمتر

کاهش ریسک و مسئله چرخه عمر کوتاه‌تر محصولات

کاهش ریسک و انطباق پذیری در مقابل مهاجرت ارزش‌های اصلی محصول (تغییر فناوری)

کاهش ریسک و انطباق پذیری بالاتر در مقابل سخت‌گیرانه تر شدن قوانین و مقررات (مانند قوانین محیط زیست)

تامین نیازهای صنعت و اجتماع به توسعه پایدار

تامین ظرفیت‌های لازم برای پاسخگویی به افزایش تقاضا

پاسخگویی به انتظارات و نیازهای روز جامعه

افزایش توان پاسخگویی و انعطاف پذیری در مقابل تغییرات اجتماعی، جمعیت و بازار

افزایش کیفیت یا ایمنی محصولات و خدمات

ایجاد یا افزایش قابلیت دسترسی به فناوری‌های جدیدی که بطور بالقوه تداوم دسترسی یا افزایش دسترسی به آنها مورد درخواست است یا در استفاده از آن ها رقابت بسیار بالاست.

کاهش ریسک و انطباق پذیری در مقابل تغییرات اقتصادی

در پایان باید به این نکته توجه کرد که هدف این گفتار ادعای  عدم وجود نوآوری و خلاقیت در تحقیق و توسعه یک محصول بر پایه فناوری یا ایجاد یک اثر هنری یا حتی ایجاد یک کسب و کار عمومی، نیست. زیرا برای انجام هر کار به میزان هر چند اندک خلاقیت نیاز است و بدون شک می‌توان گفت، هیچ کالا، خدمت یا اثر هنری بدون خلاقیت ایجاد نخواهد شد، حتی در فرآیندهای الگوبرداری از سایر محصولات و خدمات موجود؛ بلکه می‌‎خواهم بگویم که موتور توسعه و رقابت پذیری و افزایش بهره‌وری در هر محصول یا خدمات و کسب و کاری، تداوم روند نوآوری و خلاقیت در آن است.

*کارشناس صنایع فرهنگی و خلاقیت