این تجهیزات فناور و پیشرفته، برای آن‌که  نتایج دقیقی را ارائه دهند و به تسهیل مسیر تحقیق و پژوهش کمک کنند باید از دقت و کارایی لازم برخوردار باشند. این موضوع، در تجهیزات پیشرفته‌ای که در آزمایشگاه‌ها و آزمون‌های اندازه‌گیری به کار می‌رود، اهمیت بالاتری پیدا می‌کند.

بر اساس معیارهایی که برای هر آزمون و هر دستگاه منطبق با استانداردهای بین‌المللی تعریف شده، بازه مشخصی برای میزان دقت و خطا در هر معیار مورد آزمون تعریف شده است و این میزان با توجه به میزان دقت دستگاه، به نتیجه اصلی نزدیک‌تر خواهد بود.

بر همین اساس، فرآیند روی تجهیزات آزمایشگاهی صورت می‌گیرد تا بتوانند ضمن کارایی لازم، نتیجه دقیق و منطبق با واقعیت را با کم‌ترین میزان خطا ارائه دهند. فرآیندی که تحت عنوان کالیبراسیون شناخته می‌شود.

کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی دو هدف دارد. نخست صحت عملکرد را بررسی می‌کند و در گام دوم، قابلیت اندازه‌گیری دقیق را به ارمغان می‌آورد. پس از انجام فرآیند کالیبراسیون، گزارشی مفصل ارائه می‌شود تا میزان دقت و خطاهای دستگاه را قبل و بعد از فرآیند کالیبراسیون نشان می‌دهد.

چرا کالیبراسیون اهمیت دارد

اما چرا فرآیند کالیبراسیون تا این اندازه مهم است. با توجه به اولویت بودن دقت، این فرآیند قابل اتکا بودن و کیفیت اندازه گیری‌های ثبت شده توسط تجهیز آزمایشگاهی را با استفاده از قطعه یا ماده مرجع تعریف می‌کند.

تجهیزات آزمایشگاهی با گذشت زمان، به دلیل اصطحلاک، کارکرد ناصحیح، شرایط آب و هوایی و بسیاری از عوامل دیگر، از حالت ایده‌آل یا بهینه عملکردی خود فاصه می‌گیرند. نتایج ارائه شده برای یک آنالیز باید قابل اعتماد، دقیق و قابل تکرار باشند. با توجه به اهمیت وجود دقت بالا در تجهیزات آزمایشگاهی و نتایج ارائه شده،هدف از کالیبراسیون به حداقل رساندن هرگونه عدم قطعیت یا خطای اندازه‌گیری با اطمینان بالا از صحت نتیجه‌های ارائه شده است.

وجود یک خطا در نتایج آزمایش‌ها به دلیل کالیبره نبودن تجهیزات آزمایشگاهی می‌تواند به بروز مشکلات یا حتی رخ دادن فاجعه‌هایی جبران‌ناپذیر در حوزه‌های گوناگون منجر شود.

پیامدهای وجود چنین خطاهایی را می‌توان در موضوعات مهمی چون ایمنی غذایی، سلامت و درمان، توسعه فناوری‌ها و ارتقای کیفیت محصولات جست‌وجو کرد.

خطر نادیده گرفتن کالیبراسیون، انجام ندادن آن یا کالیبراسیون نامناسب ممکن است منجر به آسیب، مرگ و حتی آسیب‌ها و بلایای عمده شود. بنابراین، کالیبراسیون هر کجا که دقت و اندازه گیری مهم باشد از اهمیت حیاتی برخوردار است و کاربران آزمایشگاه‌ها، متخصصان و پژوهشگران و دانشگاهیان را قادر می سازد تا به نتایجی را که قابل اطمینان هستند و می‌توان به آن‌ها استناد کرد به دست بیاورند.

تمامی دستگاه‌های بازرسی و آزمون باید دارای گواهی کالیبراسیون باشند تا تعیین شود که دستگاه، توسط آزمایشگاه‌های کالیبراسیون بازرسی و کالیبره شدهاست. روی برچسب کالیبراسیون باید تاریخ انجام فرآیند و کالیبره و انقضای اعتبار آن درج شده باشد.

چه زمانی باید فرآیند کالیبراسیون صورت بگیرد

از آن‌جایی که این فرآیند به کارایی و دقت عملکرد دستگاه‌ها ناظر است، بر اساس شرایط و الزامات مختلفی صورت می‌گیرد. تجهیزات در شرایطی که برای مدتی طولانی مورد استفاده قرار نگیرند یا به طور ناصحیح مورد استفاده قرار گرفته باشند، نیازمند کالیبراسیون هستند.

همچنین ممکن است یک تجهیز آزمایشگاهی در شرایط غیر اصولی جابه‌جا شود که این امر نیز ضرورت بازگرداندن شرایط بهینه به تجهیز را ایجاب می‌کند. همچنین اگر تجهیزات آزمایشگاهی دچار آسیب شده و تعمیراتی روی آن صورت گرفته باشد، نیازمند انجام فرآیند کالیبراسیون خواهند بود.

خدمات کالیبراسیون اهمیتی به میزان کارایی تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی دارد و این روند باید با تجهیزات پیشرفته و دقیق توسط متخصصان انجام شود. آزمایشگاه‌های تخصصی بر مبنای استانداردهایی چون ISO /IEC17025 تجهیزات آزمایشگاه‌ها را کالیبره می‌کنند. در این استاندارد بین‌المللی، بر استفاده از روش‌های آزمونی که منطـبق بر یکی از استـانداردهای بین‌المللی یا ملی باشد تأکید شده است.

تحت کنتـرل بودن شرایط محیطی انجام کالیـبراسیون، توانمندی و تخصص کاربران، کالیبره و در کنترل آزمایشگاه بودن تجهیزات از اهمیت فراوانی برخوردار است و چگونـگی خرید کالاها و خدمات، ارائه گزارش به مشتـری، چگونگی دریافت نمونه یا چگونگی و طول مدت نگهـداری آن نیز مورد توجـه این استـاندارد قرار دارد.

بر مبنـای الزامات ISO /IEC17025  قالب کنتـرل فرآینـد انجام کالیـبراسیون و منطبق نگه داشتن آن بر مبنای استاندارد، مشخص شده است. مهمترین ویژگی این استاندارد، اطمینـان از صحت و دقت نتیجه کالیـبراسیون است که بر مبنای آن نتیجـه آن، کالیـبراسیون انجـام شده در سازمان صاحب اعتبار استاندارد، معتبر است.

در حال حاضر شرکت‌های دانش‌بنیان، مجموعه‌های فناور و آزمایشگاه‌های کالیبراسیون متعددی بر بستر شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری خدمات کالیبراسیون را به آزمایشگاه‌ها ارائه‌ می‌کنند. خدماتی که می‌تواند بستر توسعه و رونق پژوهش‌های کیفی و کارآمد به یاری بازدهی بهینه تجهیزات آزمایشگاهی را به ارمغان بیاورد.

مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام/24