توانبخشی شناختی به بهبود نقص‌های شناختی، اجتماعی و عاطفی ناشی از آسیب به عملکرد مغز مربوط می‌شود. همانند دیگر انواع توانبخشی هدف اصلی توانبخشی شناختی توانمندسازی افراد دچار آسیب برای دستیابی به سطح مطلوب بهزیستی، کاهش تاثیر مشکلات آنها در زندگی روزمره و کمک برای بازگشت به زندگی عادی است در همین چارچوب ارائه نظریه‌ها و راهکارهای توانبخشی شناختی در دو سطح فردی و اجتماعی مهم و ضروری است.

تعدادی از نظریه‌ها به توسعه توانبخشی شناختی کمک کرده‌اند. برای مثال مدل‌ها و نظریه‌ها در حوزه زبان، توانبخشی افراد با زبان پریشی را طی سال‌های گذشته تحت تاثیر قرار داده اند. در سال 1991 کولتات مطرح مرد که برای توانبخشی آسیب‌ها لازم است که ماهیت آسیب را شناخته و یک بازنمایی ذهنی از عملکرد نرمال کارکرد آسیب دیده داشته باشیم، بدون چنین بازنمایی ذهنی نمی‌توان تعیین کرد که کدام نوع توانبخشی مناسب است. در همین راستا، بدلی معتقد است که هر نظریه توانبخشی بدون اتکاء به مدل‌های یادگیری شبیه ماشین بدون موتور است.

با این حال برخی معتقدند که پایبندی به نظریه‌ها انتخاب راهبرد درمانی را محدود می‌کند و داشتن ظریه نمی‌تواند به تعیین راهبردهای درمانی موثر کمک کند بلکه مهمتر از نظریه راهکارهای درمانی است که می‌تواند منجر به مداخله موثر شود.

ویلسون و همکارانش با تجمیع نظرات موافق و مخالف در استفاده از نظریه در توانبخشی شناختی معتقد هستند که این مدل‌های نظری به ما نمی‌گوید که چگونه بیماران را توانمند بسازیم، زیرا آنها مشکلات روزمره را در نظر نمی‌گیرند یا ما را نسبت به چگونگی درمان یک مشکل خاص آگاه نمی‌سازند. با این حال، آنها به ما در خصوص دلایل و نحوه بدکارکردی سیستم شناختی، مفهوم سازی فرآیند توانبخشی آگاهی در مورد کارکردهای شناختی بهنجار و توضیح دادن احتلالات به بیماران، بستگان و کارکنان کمک می‌کنند.

احتمالا یکی از دلایل تفاوت در دیدگاه‌ها داشتن نگاه تک بعدی در توانمندسازی شناختی چه در بعد در توانمندسازی شناختی چه در بعد مفهوم سازی و کاربست آن است.

بنابراین بر اساس یک تصویر واضح و روشن از چگونگی طراحی یک استراتژی با هدف بکارگیری فرآیندهای شناختی خاص در جمعیت خاص، اثرگذاری عوارض جانبی و هزینه‌های مورد انتظار یک بحث نظری آگاهانه می‌طلبد که در نهایت می‌تواند به نزدیک شدن دیدگاه‌ها کمک کند. برای دستیابی به همگرایی نظری لازم است چند بعد ضروری از ابعاد توانبخشی شناختی مد نظر قرار گیرد. روش‌های توانبخشی شناختی، ابعاد شناختی مورد هدف، عامل‌های فردی، عامل زمان، پذیرش اجتماعی، قابلیت دسترسی، توانبخشی کل گرا، اثرات جانبی برخی از آنها هستند.

*پژوهشگر پسا دکتری علوم شناختی دانشگاه علامه طباطبایی

پایان پیام/