درباره جنبه‌‌های گوناگون پدیده مهاجرت، اهمیت و جایگاه آن به قلم کارشناسان و صاحب‌‌نظران این حوزه، نکته‌های بسیاری گفته شده است. استدلال‌های زیادی در مورد مزایا و معایب مهاجرت و تأثیر آن بر مهاجر، کشور مبدأ و میزبان وجود دارد.

مهاجرت در سال‌های اخیر کمک کرده که  جای خالی مشاغل و نیازهای جدی به نیروی انسانی توانمند و ماهر به تدریج پر شود و تدوام در رشد اقتصادی را به ارمغان بیاورد. همچنین استفاده از نیروی انسانی جوان و دارای توانایی لازم باعث می‍‌‌شود که خدمات به جمعیت سالخورده، شکل متمرکزیتری بگیرد. در بعد خدمات اجتماعی می‌توان انتظار داشت، شکاف حقوق بازنشستگی، با مشارکت نیروی انسانی جوان در انجام کارها، پرداخت مالیات و افزایش سرمایه‌های ملی پر شود.

مهاجران جوان، انرژی و نوآوری را برای کشورهای میزبان به ارمغان می آورند و از سوی دیگر، کشورهای میزبان با تنوع فرهنگی خود غنی می‌سازند.

اما مهاجرت در کنار تمامی مزایایی که برای کشورهای میزبان به ارمغان می‌آورد، می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد برخی از تاثیرات منفی نیز بر این کشورها باشد. به طور مثال، افزایش نیروی کار مهاجر با دستمزدهای کم‌تر می‌تواند بر بسیاری از مشاغل تاثیری منفی بگذارد و بهره‌مند بودن از حجم قابل توجه نیروی انسانی که مایل به کار با دستمزد نسبتاً کم هستند ممکن است به کارفرمایان اجازه دهد بهره‌وری، آموزش و نوآوری را نادیده بگیرند.

علاوه بر این‌که ممکن است مهاجران از بسیاری از حقوق عمومی خود کم‌تر برخوردار شوند، افزایش جمعیت می تواند خدمات عمومی را تحت فشار قرار دهد. همچنین، سرریز نیروی انسانی متقاضی کار به کشور میزبان می‌تواند نه تنها رونق اشتغال را تحت الشعاع قرار دهد بلکه به بیکاری منجر شود. حجم قابل توجه افراد غیر بومی می‌تواند به افزایش محدودیت‌ها بیانجامد و نظارت‌های امنیتی را بیش‌تر کند.

پیامدهای مثبت برای کشورهای مبدأ

اما مهاجرت‌های بین‌المللی، علی‌رغم دیدگاه غالب که صرفا بر پیامدهای منفی این پدیده تأکید دارد، آثار مثبتی را برای کشو مبدأ نیز به همراه خواهد داشت. کشورهای در حال توسعه از پرداخت هایی که مهاجران به کشور مبدأ ارسال می کنند سود می برند و به نوعی ارزآوری محسوب می‌شود.

چالش اشتغال یکی از معضلاتی است که با کاهش نیروی انسانی در جست‌وجوی کار کاهش می یابد و مهاجران جوان، می‌توانند با کسب مهارت‌ها و توسعه توانمندی‌ها به خانه بازگشته و ظرفیت‌هایشان را توسعه دهند. بازگشت مهاجران موجب صرفه جویی، افزایش ظرفیت‌های تعاملات بین‌المللی و توسعه اقتصادی می‌شود.

اما از تاثیرات منفی مهاجرت به کشورهای مبدأ نیز بسیار گفته شده است. آسیب‌های اقتصادی به واسطه از دست دادن نیروی انسانی جوان، از دست دادن افراد متخصص و آموزش دیده به ویژه در حوزه سلامت که با شیوع ویروس کرونا جدی‌تر نیز شده است. همچنین مشکلات اجتماعی برای کودکانی که بدون یک پیشینه خانوادگی و در بستری جدید ردش می‌کنند از دیگر آسیب‌های مهاجرت‌ برای کشورهای مبدأ و مهاجران به شمار می‌رود.

در یک مطالعه که توسط آکسفورد اکونومیکس در سال 2009 منتشر شد، استنتاج شد که کارگران مهاجر به حفظ نیروی کار کافی برای تقویت رونق اقتصادی در سال‌های  2004 تا 2008 کمک کرده اند. به نظر می رسد در دسترس بودن نیروی کار مهاجر، زمینه را برای بقای بسیاری از شغل ها فراهم کرده است و  نویسندگان نظرسنجی از بررسی 600 شغل دریافتند که مهاجران در بقای سازمان خود مهم هستند. این میزان در بهداشت و مراقبت های اجتماعی و کشاورزی به 50 درصد افزایش یافت.

این مطالعه همچنین نشان داد که مهاجران زمینه‌ساز تسهیل رشد در اقتصاد، توسعه زیرساخت‌های حمل و نقل و صنعت گردشگری هستند. همچنین  تأثیر مثبتی بر بهره وری یا کارایی نیروی انسانی بومی و محلی دارند.

علاوه بر این مزایای اقتصادی ، افراد تازه وارد، به توسعه خدمات بهداشتی و درمانی کمک کرده اند تا به فعالیت خود ادامه دهند. به تنوع فرهنگی کمک کرد ؛ و شادابی مدارس را به ویژه در مناطق روستایی افزایش داد.

در نهایت باید گفت واضح است که مهاجرت می تواند برای مهاجران مفید باشد ، اما به شرطی که کشورهای مبدأ و میزبان برنامه‌ریزی صحیحی برای مهاجران داشته باشند. این امر می تواند از نظر اقتصادی برای هر دو کشور مبدا و کشورهای میزبان مفید باشد.

با این حال ، با ساختارهای اقتصادی و تجاری فعلی ، کشورهای ثروتمند و قدرتمند هستند که بیش‌ترین سود را می برند. مهاجرت فشارهای اجتماعی و فرهنگی را به همراه دارد که باید در برنامه ریزی برای خدمات آینده مورد توجه قرار گیرد.

مهاجرت همچنین این پتانسیل را دارد که مردم را از نظر فرهنگی به هم نزدیک کند، اما در صورت عدم تلاش برای از بین بردن کهن الگوهای منفی درباره مهاجران، این پدیده به یک آسیب منجر می‌شود.

همچنین ارائه اطلاعات خوب در مورد شیوه زندگی محلی به افراد تازه وارد و اطمینان از فرصت های ترکیب و ادغام افراد ضروری است. ایران، یکی از کشورهایی است که می‌تواند در زمینه مهاجرت با استفاده از ظرفیت‌ها و شناخت ضعف‌هایش، در صورت جبران شکاف‌های گذشته، سهم درخوری از اقتصاد مهاجرت داشته باشد.

*پژوهشگر حوزه مهاجرت