حلقه نوین توسعه جهان در عصر حاضر، شاهد وجود رقابت گسترده‌ای مبتنی بر نوآوری به‌منظور دستیابی به منابع کمیاب و محدودی است که مسیر رشد بلندمدت و پایدار جامعه را تضمین می‎کند. انواع مختلفی از نوآوری‌ها شامل فناوری، اقتصادی، کسب و کار و نظایر آن وجود دارد که عامل موثری در پاسخ به نیازها و به وجود آوردن رفاه انسانها هستند اما صرفاً بر تولید و توسعه دانش، نوآوری و فناوری تاکید دارند.
بسیاری از نیازها هم وجود دارند که برآورده نشده‎اند. از دیدگاه صاحبنظران مختلف یکی از راه‌های برآورده کردناین نیازها نوعی نوآوری پویا در تمامی عرصه‌ها با نام نوآوری اجتماعی است. درواقع نوآوری اجتماعی نیاز زندگی امروزی است، زیرا جوامع به علت نقش فناوری، تاثیر فرهنگ و ارزش‌ها و تفکیک بین نهادهای فعلی و مقتضیات نهادهای جدید در دوره نوآوری‌های نوظهور هستند.
همچنین جوامع معاصر با تغییر ساختار در زمینه مسائل زیست محیطی، جمعیت شناختی، تکنولوژیکی وفرهنگی با چالش‌های زیادی از قبیل شکاف دیجیتال، آلودگی هوا، زلزله، خشکسالی، تغییرات آب و هوایی و ....مواجه گشته‎اند که به عقیده بسیاری از اندیشمندان یکی از راهکارهای مقابله با این چالش‌ها، نوآوری اجتماعی است. در عین حال نباید از این نکته نیز غافل شد که از دیرباز طرح ایده‌های جدید و نو برای ارتقاء سطح زندگی بشر و مقابله با چالش‌های پیش‌رو وجود داشته است، زیرا به نظر می رسد مشکلات اجتماعی هیچ گاه به طور کامل برطرف نمی شوند، بلکه مجددا با توجه به تغییر نیازهای اجتماعی در زمینه‌ها و اشکال دیگری نمایان می شوند. لذا همواره یک نیاز مستمر برای نوآوری مستمر بوسیله بازیگران مختلف وجود دارد. در ادامه با ذکر چند نمونه از راهبردهای کشورهای گوناگون اهمیت این بحث روشن می شود.

در استراتژی اروپای۲۰۲۰ اینگونه بیان می شود که اتحادیه اروپا برای موفقیت در ایجاد رشد جامع، فراگیر، پایدار و هوشمند اکیدا به نوآوریهمه جانبه نیاز است. استرالیا، نوآوری اجتماعی را به عنوان کلیدی برای حل چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی مورد توجه قرار داده و آن را هسته محوری نظام ملی نوآوری خود می‌دانند. ژاپن، ایجاد جامعه خلاق در قرن ۲۱ را برنامه ریزی کرده است. در کرواسی آگاهی عمومی از نوآوری اجتماعی در حال افزایش است و توسعه خط مشی عمومی نوآوری اجتماعی و ساختار حاکم بر آن تدوین شده است. بر اساس چشم انداز ۲۰۲۰، مالزی کشوری دانش بنیان و کاملاً توسعه یافته و نوآور تعریف شده است. هند، تبدیل شدن به یک ابرقدرت در حوزه فناوری اطلاعات و حرکت به سمت منابع دانشی و بهره مندی از فرصت‌های فناوری اطلاعات را برنامه‌ریزی کرده است. ایالات متحده آمریکا، کانادا و بسیاری از کشورهای اروپایی از جمله اسکاتلند، صربستان، فنلاند و  ایرلند«صندوق ملی نوآوری اجتماعی» را تشکیل داده اند. چین، رقابت متکی بر علم، نوآوری و دانش جدید را ضرورت اجتناب‌ناپذیر دانسته و بر این اساس دستیابی به عنوان "کشور نوآور" تا سال ۲۰۲۰ را هدف گذاری کرده است.

در این راستا سازمان‎های بین المللی و موسسه ها و بنیادها هم در امر توسعه نوآوری اجتماعی درگیر شده و پروژه های متعددی را در کشورهای مختلف انجام داده‌اند، این موضوع بیانگر آن است که جامعه علمی، سیاست‌مداران و مدیران اجرایی نوآوری اجتماعی را به عنوان پارادایم جدیدی در عصر حاضر برای پاسخ به نیازهای اجتماعی پذیرفته‌اند.

دیدگاه های متفاوتی در رابطه با مفهوم نوآوری اجتماعی وجود دارد. برخی نوآوران اجتماعی را سرمایه گذارانی با هدف اجتماعی برمی شمرند که برای حل یک مشکل اجتماعی به سود اقتصادی هم دست می یابند. گروه دیگر نوآورانی هستند که اگرچه به دنبال فعالیت های تجاری و کسب سود مالی هستند اما نتیجه ی فعالیت هایشان سودآوری اجتماعی را نیز به همراه دارد و گروه آخر نوآوران اجتماعی غیرانتفاعی هستند که دارایرشد و پایداری اقتصادی هستند و توسط سازمان‌های مردم نهاد یا خیریه ها اداره می شوند. وجه مشترک تمامی این تعاریف خلق ارزش مشترک در جهت رفع چالش ها و نیازهای اجتماعی است.از نظر دانشگاه کسب و کار اروپا، نوآوری اجتماعی عبارت است از راهکارهای جدید که به صورت بافتی و هدفدار به مشکلات اجتماعی می‌پردازند و رفاه عمومی را افزایش می دهند.

لازم به ذکر است که نوآوری اجتماعی در موضوعات مهم و مربوط به جامعه و کسب و کار نقش بسیار محوری دارد و قادر است تا با نوآوری در محصولات و فرآیندها برای کسب و کار و جامعه ایجاد ارزش مشترک کند، رهبری را در زنجیره‌های ارزش در سراسر مرزهای اجتماعی و اقتصادی دگرگون کند و راه حل‎هایی واقعی برای رفع مشکلات بوم شناختی و اجتماعی ارائه کند. بدین منظور نیازمند مشارکت عمیق قابلیت‌ها و جمع شرکت‌های بزرگ و کوچک، کارآفرینان، موسسات مالی، سرمایه گذاران خطرپذیر، دولت‌ها و سازمان‌های غیر انتفاعی است. ضمن اینکه مدل های جدید کسب و کار و ساز وکارهای مبتنی بر بازار و رفاه اجتماعی، محیط و اقتصادی پایدار را فراهم می کنند. نوآوری اجتماعی باید پیوند قوی‎‌تری با طرح‌های نوآوری شرکت‎ها داشته باشد و نهایتاً به محرک و هدایت‌کنندهسازمان ها تبدیل شود.از سوی دیگر نوآوری در سیاست‌گذاری اجتماعی به پشتوانه محیط مالی و قانونی نیاز دارد تا چهارچوبی قانونی برای نوآوران سیاست اجتماعی ایجاد شود و همانطور که پیش از این ذکر شد این روند به مشارکت تازه‌ای بین بخش‌های خصوصی، دولتی و جامعه مدنی نیاز دارد تا راه حل های مناسبی بیابند که از نظر مالی، منطقی و از نظر اجتماعی، قابل قبول باشند.

اما یکی از چالش‌های اصلی در حوزه نوآوری اجتماعی این است که چگونه می‌توان آن را به وجود آورد یا بهبود بخشید؟

برخی از صاحب نظران بیان داشته‌اند که منابع دانش به عنوان منبع ارزشمند، کمیاب و غیرقابل تعویض می توانند به ظهور نوآوری اجتماعیو توسعه‌ی آن منجر شوند. در مطالعه‌ای با هدف بررسی نقش فناوری های دیجیتال جدید در توسعه راه حل های نوآورانه برای مقابله با برخی از مشکلات جامعه معاصر به بررسیچندین پروژه نوآوری های اجتماعی در بازه زمانی پنج ساله منتهی به ۲۰۱۸، دریافتند تاثیر فناوری های دیجیتال جدید در افراد وسازمان‌های مردمی به عنوان عاملی از تغییر در انتقال یک دنیای پایدار قابل مشاهده است.
بر این مبنا می‌توان با استفاده از بستر فناوری‌های دیجیتال به توسعه نوآوری‌های اجتماعی و بهبود سرویس‌های آن و نیز ارائه راهکارهای جدید و پیشرفته برای توسعه پایدار اقدام کرد. شاهد این مدعا نیز رشد شرکت های نوپای فناور محور و گسترش اکوسیستم‎های استارتاپی در سال‎های اخیر است که علاوه بر خلق ارزش اقتصادی و ارائه راه حل‏های خلاقانه مبتنی بر مدل‌های کسب و کار جدید، بر حل مسائل اجتماعی و چالش‌های کلیدی زندگی امروزی تمرکز کرده و اثربخش نیز بوده اند.
در این راستا می توان به استفاده از فناوری های جدید مانند رباتیک و بسترهای آنلاین به منظور برطرف کردن مشکلات اقشار آسیب پذیر، کمک بسترهای نوین فناورانه و اطلاعاتی به اعتماد بیشتر و ارتقای مشارکت جامعه در امور خیریه وکاهش هزینه و افزایش کارایی فرایندهای عملیاتی خیریه ها و خدمات رسانی توسط آنهااشاره کرد. به عنوان مثال در حوزه پشتیبانی خیریه ها، استارتاپProBueno پلتفرمی ارائه می‌دهد که افراد دارای تخصص، به صورت داوطلبانه با استفاده از تخصص و مهارت خود خدماتی ارائه می‎دهند و درآمد حاصل از آن سرویس به خیریه منتخب توسط فرد اهدا می گردد.

بنابراین نوآوری اجتماعی راهکاری مبتکرانه برای حل مشکلات اجتماعی است و نسبت به کارهای قبلی اثربخش‌تر، کارا تر و پایدارتر است و به جای افراد، برای کل جامعه ارزش و منفعت خلق می‌کند. ضمن اینکه لازمه‎ی بقا، دستیابی به رشد و توسعه‌ی همه جانبه و پاسخگویی به نیازهای متغیر و متحول جوامع امروزی، کاربست نوآوری اجتماعی در بستری فناورانه در کشور است.

*دانشجوی دکتری کارآفرینی دانشگاه تهران