هر کس اثرات چای بهاره لاهیجان را که خوب دم کشیده در تغییر عملکرد مغز خود تجربه کرده باشد، به اثرپذیری مغز انسان از مداخلات شیمیایی آگاه است. اما این نوع مداخلات چگونه می‌تواند مغز انسان را تحت تأثیر قرار دهد؟

در معرفی دستگاه عصبی، ناقل‌های شیمیایی نظیر دوپامین، سروتونین، استیلکولین  یا نورآدرنالین نخستین واژه‌هایی هستند که به دانشجویان آموزش داده می‌شود. ناقل‌های عصبی و دریافت‌کننده‌های آنها در سطح سیناپس‌های بین سلول‌های عصبی، وظیفه جابه جایی پیام و پردازش و ذخیره آنرا بر عهده دارند.

هدف بیشتر داروهایی که در حال حاضر به منظور تأثیر بر دستگاه عصبی به کار می‌رود، بر روی این مولکول‌های خارج سلولی است. اما مسیرهای شیمیایی دیگری نیز در داخل سلول‌ها وجود دارد که می‌تواند هدف این داروها قرار گیرد. همچنین مولکول‌های مؤثر بر رشد و توسعه انشعابات سلول‌های عصبی با نام عمومی فاکتورهای رشد عصبی نیز می‌تواند هدف مداخلات شیمیایی باشد. تعدادی از مولکول‌های شیمیایی آزاد شده در خون با نام عمومی هورمون نیز می‌تواند عملکرد سلول‌های عصبی را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین، در یک طبقه بندی کلی می‌توان چهار گروه اصلی از مداخله‌های دارویی را برای تغییر یا تقویت عملکردهای مغز در نظر گرفت.

مداخلات دارویی بر مبنای ناقل‌های عصبی، مداخلات دارویی بر مبنای مسیرهای پیام درون سلولی، مداخلات دارویی بر مبنای فاکتورهای رشد و تعامل سلولی و مداخلات دارویی بر مبنای هورمون‌های مؤثر بر سیستم عصبی را می‌توان نام برد.

دهه 1960 میلادی و چند دهه بعد از آن را می‌توان دوران شکوفایی مداخلات دارویی متکی بر ناقل‌های عصبی دانست. بسیاری از داروهایی که در آن سال‌ها به بازار معرفی شد، آثار مهمی بر درمان بیماری‌های مختلف روانپزشکی داشت، اما حقیقت این است که ده سال اخیر را باید دهه افول امید به مداخلات دارویی کلاسیک دانست. طی ده سال گذشته، بسیاری از داروها که در مطالعات حیوانی اثربخشی خود را نشان داده بود، در مطالعات انسانی اثر قابل توجهی فراتر از نسخه‌های قبلی خود نداشته است این شرایط، زمینه را برای انواع دیگر مداخلات عصبی- شناختی مهیا کرد.

*عضو هیات علمی پژوهشکده علوم شناختی

منبع: isti.ir

پایان پیام/