به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری نادرقلی ابراهیمی مدیر دفتر برنامه ملی توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای و شیلاتی معاونت علمی با اشاره به وضعیت تولید بذر در جهان، گفت: صنعت بذر در جهان صنعتی بزرگ و رو به رشد و با گردش مالی بسیار بالا است. با روند افزایشی جمعیت نیاز برای تولید محصولات کشاورزی بیشتر می‌شود، لذا دسترسی به بذر با کیفیت، یک عامل بسیار مهم در امنیت غذایی کشورها محسوب می‌شود.

وی افزود: از انواع بذور می‌توان به بذرهای بومی و محلی کشاورزان، بذرهای اصلاح شده (Open Pollination)، ارقام خالص گیاهان دگرگشن و بذور هیبرید اشاره کرد. نقش بذور اصلاح شده در افزایش عملکرد کمی و کیفی غیرقابل انکار است. تولید بذر در تمام دنیا در انحصار تعداد محدودی از شرکت‌های چند ملیتی است. بطور مثال فقط در مورد گیاه گوجه‌فرنگی میزان تجارت جهانی بذر بیش از یک میلیارد دلار در سال است و 85 درصد بازار آن در اختیار تعداد محدودی از شرکت‌های تولید بذر نظیر بایر، مونسانتو، لیماگرین، سینجنتا، نانهمز، سیمنیس و هارزا است.

به گفته ابراهیمی، باید توجه داشت، بذرهای هیبرید به دلیل ایجاد تفرق ژنتیکی که در نسل‌های بعد ایجاد می کنند اگر بذرگیری شوند و در نسل بعد کشت شوند همانند والد خود نمی‌شوند و گیاهان به شدت متفاوت خواهند بود در نتیجه برای تهیه بذر هیبرید باید کشاورزان هرساله نسبت به خرید بذر اقدام کنند.

وضعیت مصرف و تولید بذر سبزی و صیفی در ایران

وی ادامه داد: صنعت تولید بذر ایران به دلیل قابلیت اشتغالزایی و بهره‌وری اقتصادی و همچنین امنیت غذایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. شدیدترین وابستگی در ایران در حوزه سبزی و صیفی است. تقریبا یک چهارم محصولات کشاورزی تولید شده در کشور محصولات سبزی و صیفی است.  با استناد به آمارنامه باغی 1400 وزارت جهاد کشاورزی سطح زیر کشت سبزی و صیفی گلخانه‌ای حدود 7645 هکتار است.

ابراهیمی ادامه داد: برای کشت سبزی و صیفی نیاز به حدود 500 میلیون بذر است که بالغ بر 90 درصد آن از خارج کشور وارد می‌شود. میزان واردات بذر کشور از مبادی رسمی در سال 97 معادل 1.170 تن بذر اصلاح شده و هیبرید سبزی و صیفی بوده است که هرساله در حال افزایش است. با در نظر گرفتن قیمت متوسط 5000 تومان برای هر بذر، حجم معاملات بازار بذر سبزی و صیفی حدود 2500 میلیارد تومان برآورد می شود. بذرهای گران قیمت و مصرفی گلخانه‌ها عمدتا از کشورهای سوئیس، امارات، آمریکا، فرانسه و لبنان وارد کشور می‌شود که متاسفانه بخش زیادی از این بذور به‌صورت غیرقانونی وارد کشور می شود.

به گفته مدیر دفتر برنامه ملی توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای و شیلاتی معاونت علمی، واردات غیرقانونی بذر علاوه بر آنکه دولت را از عواید حاصل از مالیات و عوارض محروم می‌کند، با دور زدن سازمان‌های مسئول مانند موسسه بذر و نهال و حفظ نباتات، خطر بزرگ احتمال انتقال بیماری‌های قرنطینه‌ای به کشور را نیز ایجاد می‌کند. در موارد بسیاری تجربه شده که بذر تقلبی کشت شده توسط کشاورز باعث خسارت بسیار شده است.

دلایل عدم تولید بذر هیبرید

وی با اشاره به اینکه بخش اعظم بذر مورد نیاز کشور در تولید سبزی و صیفی از راه واردات تامین می‌شود؛ گفت: مساله تحریم‌ها و همچنین نیاز به خرید دائمی بذور بدلیل عدم امکان تکثیر بذرهای هیبرید، تولید بذر در داخل را به مساله ملی و استراتژیک تبدیل نموده و با وجود اهمیت بسیار بالای آن و اقدامات مهم چند سال اخیر توسط شرکت‌ها و مجموعه‌های دانش‌بنیان و فناور، در عمل فعالیت‌ها و اقدامات کافی در این زمینه صورت نگرفته است.

ابراهیمی ادامه داد: از دلایل مهم عدم تمایل شرکت‌ها به ورود به حوزه تولید بذر هیبرید، می‌توان به پیچیدگی دانش، زمانبر بودن، پرهزینه بودن و دیربازده بودن تحقیقات اشاره کرد. به طور مثال با هزینه چند ده میلیارد تومانی در بخش تحقیقات در طی 10 سال می‌توان بازار بذر گوجه‌فرنگی کشور با گردش مالی حدود دو هزار میلیارد تومان را با بذور داخلی تامین کرد. از طرفی وجود مشوق وارداتی برای واردات بذر و در مقابل، نبود مشوق‌های کافی برای سرمایه‌گذاری و تولید در این حوزه و همچنین طولانی بودن مسیر اصلاح گیاهان باعث شده است شرکت‌های خصوصی و بسیاری از دستگاه‌های متولی تمایلی به سرمایه‌گذاری در این موضوع نداشته باشند.

اقدامات لازم از بعد سرمایه گذاری و فناوری

مدیر دفتر برنامه ملی توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای و شیلاتی معاونت علمی افزود: پذیرش نیاز کشور به تولید بذر صیفی و سبزی در میان تصمیم‌گیرندگان، سرمایه‌گذاران، تولید‌کنندگان و کشاورزان و سایر جوامع ذی‌نفع، کمک به تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه تولید بذر با دارا بودن سطح بالای دانش اصلاح نباتات، جهت دهی و تمرکز تحقیقات دانشگاهی به روش‌های نوین تولید بذر، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تولید بذر، دسترسی شرکت‌های دانش‌بنیان به منابع ژنتیکی، فراهم کردن ژرم‌پلاسم کافی، ارتباط و همکاری با شرکت‌های بزرگ در زمینه تولید بذر و در صورت لزوم انتقال فناوری و دانش فنی و توجه به امکانات بومی از الزامات تولید بذر صیفی و سبزی در ایران هستند که با برنامه‌ریزی مناسب و حمایت هدفمند می توان بستر مورد نیاز را برای ایجاد صنعتی قوی در تولید بذر فراهم کرد.

چشم انداز  تولید بذر طی 4 سال آینده

وی با تاکید بر اینکه باید توجه داشت تولید یک لاین خالص بین 7 تا 8 سال زمان خواهد برد و پس از این مدت زمان است که می توان گرده افشانی تقاطعی برای تولید بذرهای هیبرید را اغاز کرد، گفت: با این وجود برخی از مراکز و شرکت‌های تحقیقاتی از سال‌ها پیش تحقیقات در زمینه تولید بذر هیبرید را در دستور کار قرارداده و در مراحل مختلفی از تست و ارزیابی هیبریدها می‌باشند، لذا با انجام حمایت‌های هدفمند و کارآمد می‌توان تامین حدود 25 درصد از نیاز بذر سبزی و صیفی را هدف گذاری کرد. در صورت تحقق این مهم حدود 125 میلیون بذر سبزی و صیفی تولید خواهد شد که باعث صرفه جویی حداقل 600 میلیارد تومانی خواهد شد.

نقش برنامه ملی توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای و شیلاتی در حمایت از بومی‌سازی تولید بذر

وی همچنین تصریح کرد: با توجه به اینکه در برنامه ملی توسعه شهرک‌های گلخانه‌ای و شیلاتی، ایجاد، توسعه و ارتقا عملکرد حدود 2400 هکتار گلخانه در بازه زمانی 5 ساله پیش‌بینی و از این میان بخش زیادی زیر کشت محصولات سبزی و صیفی خواهد بود، لذا حمایت از طرح‌های دانش‌بنیان و اقتصادی تولید بذر می تواند بعنوان یک عامل پیشران در تکمیل زنجیره ارزش محصولات کشاورزی به تحقق اهداف این برنامه ملی کمک کند.

به گفته ابراهیمی، براین اساس فراخوانی نیز برای شناسایی و بهره‌مندی از ظرفیت و توانمندی شرکت‌ها و مجموعه‌های دانش‌بنیان و فناور در حوزه تولید انواع بذر، نشاء و نهال توسط دفتر برنامه ملی منتشر شده که در آن از شرکت‌های توانمند دعوت شده به منظور مشارکت در تکمیل زنجیره ارزش تولید محصولات گلخانه‌ای و میوه‌های گرمسیری سوابق، رزومه و طرح‌های پیشنهادی خود را ارسال نمایند. طبیعتا با حمایت هدفمند از شرکت‌های توانمند در تجاری کردن تولید بذور مورد نیاز محصولات گلخانه‌ای می توان ضمن ایجاد اشتغال، جلوگیری از خروج ارز و ایجاد امنیت غذایی، گامی مؤثر در جهت رفع نیاز کشاورزان به واردات بذر برداشت.

لینک فراخوان: isti.ir/ZVSw

#15