سال مهاجرتی 2020 از عوامل مختلفی تاثیر گرفت که آن را با سال‌های دیگر متفاوت کرد. مهاجران بین‌المللی، دچار چالش‌های فراوانی شدند و در این میان اقتصاد و کشورها نیز فضای خاصی را تجربه کردند.

دو محرکه اصلی سال مهاجرتی 2021 به طور کلی نخست، عوامل محرکه بلند مدت مربوط به درگیری و خشونت، عدم تعادل اقتصادی، توسعه اقتصادی  اجتماعی و عدم تعادل جمعیتی است. دومین محرکه، اثرات مربوط به بیماری همه گیر کرونا که تأثیرات آن در سال گذشته بوده و تا سال 2021 ادامه خواهد داشت. کرونا به طور ویژه پیامدهایی را به دنبال داشت که در ادامه مورد توجه و بررسی قرار می‌گیرد.

1. محدود شدن سفرها

اولین پیامد شیوع کرونا به محدود شدن سفرها بازمی‌گردد. در این دوره، تقریباً همه کشورهای جهان به محدود کردن سفرها و کنترل دقیق مرزهای خود پرداخته‌اند. 65 درصد کاهش سفرهای بین المللی در نیمه اول سال 2020 مشاهده شده است، که این امر نه تنها بر جابجایی‌ها بلکه بر روند مهاجرت‌ها نیز تأثیر می گذارد.

2. حذف شغل‌ها

دومین تاثیر منفی این اتفاق بیکاری مهاجران است. 160 میلیون کارگر مهاجر در نیمه اول سال 2020 تحت تاثیر محدودیت‌های جابجایی قرار گرفته‌اند. این گزارش را براساس داده‌های سازمان بین المللی مهاجرت (IOM)، تا ماه ژوئیه 2020، تقریبا 3 میلیون مهاجر در خارج از محل سکونت خود سرگردان شدند و به دلیل محدودیت های جابجایی قادر به بازگشت نبودند.

3. اقتصاد کم‌جان

سومین پیامد رکود اقتصادی عمیق ناشی از بیماری کرونا و فشار بیش‌تر بر ساختار دولت‌ها است. این موضوع اوضاع درگیری داخلی و بین‌المللی را وخیم تر کرده است. این روند برای مدتی ادامه خواهد داشت و احتمالاً منجر به افزایش آوارگی در مرزهای کشورها خواهد شد.

4.3 درصد افت اقتصاد جهانی، موضوعی است که بانک جهانی در آخرین ارزیابی خود، پیش‌بینی کرده است. تقریبا تمام مناطق جهان دچار رکود اقتصادی شده اند، اما این امر به ویژه در آمریکای لاتین و کارائیب با منفی 6.9 درصد و آسیای جنوبی با منفی 6.7 درصد بسیار شدید بوده است. هر دو منطقه، به لحاظ جریان مهاجرت به اروپا، حائز اهمیت هستند.

4. فقر گسترده

چهارمین پیامد این موضوع، فقر شدید است و پیش بینی می شود همه گیری کرونا، 88 تا 115 میلیون نفر دیگر را به فقر شدید سوق دهد، که بیش‌تر آنها در آسیای جنوبی و جنوب صحرای آفریقا هستند. انتظار می‌رود جمعیت جهانی که در معرض ناامنی غذایی بسر می­برند،  از 800 میلیون به 1 میلیارد نفر برسد.

5. بحران کمبود نیروی انسانی

پنجمین پیامد شیوع کرونا در سال 2020، کاهش درآمد نیروی کار در جهان در مقایسه با سال گذشته است. با کاهش مهاجرت‌های بین‌المللی، کاهش فرصت‌های شغلی و سخت‌گیری دولت‌ها، صاحبان کسب و کار با بحران کمبود نیروی انسانی مواجه شدند.

6. بحران گردشگری جهانی

ششمین پیامدی که می‌توان مسبب آن را شیوع کرونا دانست، محدودیت های جابجایی است منجر به کاهش 70 درصدی گردشگری جهانی شده است. این امر همچنین تأثیرات زیادی بر اقتصاد و جوامع کشورهای کم درآمد و با درآمد متوسط دارد که اقتصاد آنها عمدتا به این بخش وابسته است.

10 درصد کاهش میزان درآمدهای حاصل از کار هفتمین پیامدی است که شیوع کرونا برای نیروی انسانی به دنبال داشت. این میزان در مجموع، برابر است با از دست دادن بیش از 240 میلیون شغل. طبق برآورد ILO تنها در آمریکای لاتین، بیش از 80 میلیون شغل به دلیل بیماری کرونا از بین رفته است.

8. کاهش تبادلات مالی مهاجران

هشتمین پیامد این موضوع را می‌توان 14 درصد کاهش وجوه ارسالی مهاجران بر اساس برآوردهای پایان سال 2020 دانست. در نتیجه این رکود، تأمین هزینه های تحصیلی فرزندان، هزینه های پزشکی، هزینه های مسکن یا حتی غذا برای خانواده های مهاجر دشوار خواهد بود. نابرابری در تولید ناخالص داخلی و درآمد خانوارها بین مناطق جهان به طور مطلق است این امر دسترسی نابرابر به واکسن مقابله با ویروس کرونا را در سطح جهان تقویت خواهد کرد.

9. خشونت و مشکلات امنیتی

شیوع کرونا به همراه خود آوارگی‌های داخلی و بین‌المللی را برای کشورها محروم و کم‌تر برخوردار به همراه آورد. همچون سال‌های گذشته، وضعیت اروپا تحت تاثیر تحولات مربوط به مهاجرت در خاورمیانه، مناطق آفریقا و آمریکای لاتین قرار خواهد گرفت. این بدین معنا نیست که سایر مناطق جهان کمتر مورد توجه قرار می گیرند، اما عمده حرکت‌های مهاجران در سال 2021 به سمت اروپا خواهد بود.

خشونت و رکود اقتصادی عامل اصلی جابجایی‌ها خواهند بود. بعنوان نمونه کشور افغانستان با داشتن 2.4 میلیون پناهنده ثبت شده در جهان و 3.8 میلیون آواره داخلی به عنوان دومین جمعیت پناهنده در جهان محسوب می­شود. به طور همزمان خشونت و درگیری ادامه داشته و منجر به آوارگی گسترده در داخل این کشور شد. بیماری همه گیر کرونا نیز وضعیت وخیم اقتصادی را دشوارتر کرده است.

90 درصد این پناهندگان در کشورهای همجوار خود یعنی ایران و پاکستان میزبانی می شوند. 6 درصد رکود اقتصادی افغانستان توسط برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) تخمین زده شد و انتظار می‌رود روند بهبود آن بین سالهای 2021 و 2024 بسیار کندتر از سطح قبل از همه گیری باشد.

10. دسترسی ناعادلانه به واکسن کرونا

دهمین پیامدی که شیوع کرونا به همراه داشت، بحران دسترسی به واکسن و جاماندن ساکنان کشورهایی بود که از توانمندی کشورهای اروپای و آمریکایی برخوردار نبودند

60 درصد از کل دوزهای واکسن که در یک سال و نیم آینده در دسترس خواهد بود، قبلاً توسط کشورهای با درآمد بالا خریداری شده است و تنها 40 درصد به کشورهای با درآمد پایین و متوسط و اتحادیه جهانی واکسن COVAX باقی مانده است.

در حالی که کشورهای با درآمد بالا در آینده قادر به واکسیناسیون برای کل جمعیت خود خواهند بود، اما این امر در کشورهای با درآمد پایین و متوسط امکان پذیر نخواهد بود. این امر نیز به نوبه خود انگیزه‌های مهاجرتی را در کشورهای با درآمد پایین و متوسط تقویت خواهد کرد.

پیش بینی می شود بی ثباتی سیاسی، انحطاط اقتصادی و نرخ بیکاری بالا در سال 2021 در این کشور همچنان باقی مانده و پتانسیل جریان مهاجرت های غیرقانونی از افغانستان به قوت خود باقی بماند.

این امر بر روند مهاجرت مجدد مهاجران افغانستانی از ایران نیز تاثیرگذار خواهد بود. چرا که تحریم ها علیه ایران در حال حاضر وضعیت اقتصادی این گروه آسیب پذیر را وخیم تر کرده و تأثیر همه گیری COVID-19 نیز این روند را تقویت کرده است. همانند سالهای گذشته، این امر ممکن است اتباع افغانستانی ساکن در ایران را تحت فشار قرار داده و انگیزه آنان را در مهاجرت به سمت کشورهای ثالث همچون ترکیه و اتحادیه اروپا تقویت کند.

همه گیری بیماری کرونا به مهاجرت پایان نمی‌بخشد. بلکه برعکس، عدم تعادل اقتصاد جهانی را تشدید کرده و فشار مهاجرتی  برای جستجوی زندگی مناسب یا آینده‌ای بهتر در میان افراد به‌ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته را افزایش می دهد.

بنابراین کشورهای جهان باید برای یک سال دشوار مهاجرتی جدید آماده شوند و برای حل چالش های مربوطه در عرصه همکاری‌های جهانی سرمایه گذاری کنند.

منبع: ICMPD

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام/24