اندوخته‌های ژنتیکی هر کشوری شامل همه ارگانیسم‌های قابل کشت از قبیل سلول‌های انسانی، جانوری، گیاهی و میکروارگانیسم‌ها و همچنین بخش‌های قابل همانندسازی آنها، مانند ژنوم، پلاسمید و ارگانیسم‌های زنده، اما کشت نشده و اطلاعات مولکولی و فیزیولوژی و ساختاری که مربوط به آنها هستند، می‌شود.

این مفهوم امنیتی در تحقیقات حول محور انسان، توانایی‌هایش، بروز بیماری‌های ژنتیکی و غیرژنتیکی، دسترسی به DNA آن نژادهای جمعیتی و تولید داروها و محصولات مشتق از آن کاربرد دارد. به همین دلیل برخی کشورها به دنبال سرقت ذخائر ژنتیکی دیگر کشورها هستند تا شرایط تسلط بر آنها را برای خود فراهم کنند. جنگ‌هایی نوین که بدون استفاده از سلاح و ابزار جنگی رخ می‌دهد اما تبعات آن بیشتر از نسل قدیمی جنگ‌ها است.

به همین دلیل حفاظت از این ذخائر امنیتی برای هر کشوری به مثابه حراست از مرزهای فیزیکی و نیروی انسانی توانمندش است. این کار هم نیاز به شناسایی، جمع‌آوری اطلاعات دقیق، تشکیل شبکه بانک‌های ژن، و نگهداری از آنها دارد. کاری که با همکاری و هم‌افزایی همه دستگاه‌های ذیربط امکانپذیر است. به همین دلیل، ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناری ریاست جمهوری، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان محیط‌زیست در یک همکاری مشترک؛ برآن شدند تا از این داشته‌های ملی حفاظت کنند.

سال 97 بود که «حفاظت و بهره‌برداری از منابع ژنتیکی کشور» به تصویب مجلس رسید و به دستگاه‌های ذیربط ابلاغ شد. از آن تاریخ به بعد هم حراست از ذخائر ژنتیکی به وظیفه‌ای مشترک میان دستگاه‌ها بدل شد. 

ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری یکی از پایه‌های اصلی در این حراست و حفاظت از دارایی‌های کشور شد. این کار، ستاد را بر آن داشت تا در این مسوولیت خطیر خود از انواع گونه‌های جانوری و گیاهی هم حفاظت کند و هم‌راستا با دیگر نهادهای مسوول در این حوزه، راه را بر سرقت، انقراض و هدررفت ذخائر ژنتیکی ببندد.

از دارایی‌های طبیعی کشور حفاظت کنیم

محمدجعفر آقایی رئیس کارگروه زیست‌بانک و ذخایر ژنتیکی ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درباره این موضوع، می‌گوید: یکی از مهم‌ترین اقدامات هماهنگ دستگاه‌ها جمع‌آوری اطلاعات همه بانک‌های ژن کشور است. قرار بود این کار در قالب پورتالی انجام و همه این اطلاعات در آن ثبت و نگهداری شود. این کار با هدایت و رهبری ستاد آغاز اما به دلیل تغییر رویکردی در قانون، متوقف شد.

به گفته او، در حال حاضر ستاد توسعه زیست‌فناوری و دیگر دستگاه‌ها در تلاش هستند تا بهره‌برداری اقتصادی از برخی ذخایر ژنتیکی را در اولویت قرار دهند تا با این کار گونه‌های ارزشمند ژنتیکی کشور را حفظ کنند.

برخی از این گونه‌های گیاهی و جانوری شامل «مرغ بومی»، «گاندو»، «اسب کاسپین»، «کدو آجیلی»، «لارو کرم ابریشم»، «گردو ارقام چالدران، الوند، کاسپین و پرشیا» و «بز مرخز» می‌شود.

رئیس کارگروه زیست‌بانک و ذخایر ژنتیکی ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ادامه می‌دهد: سال 96 تولید لارو کرم ابریشم را در دستور کار قرار دادیم. اما تنها به تولید آن بسنده نکردیم و کشورهای همسایه هم از این تولیدات بهره‌مند شدند. ولی به دلیل بروز برخی مشکلات از صادرکننده به واردکننده بدل شدیم و سال گذشته از 45 هزار لارو توزیع شده در کشور تنها 5 هزار عدد از آنها تولید داخل بود و بقیه را از چین وارد کردیم.

آقایی همچنین بیان می‌کند: از دیگر گونه‌های جانوری در معرض خطر انقراض می‌توان به بز مرخز اشاره کرد که در تلاشیم تا با مطالعات بالینی، نسل آن را دوباره بازیابی کنیم. این کار را در مورد اسب کاسپین هم آغاز کرده‌ایم.

او در ادامه می‌گوید: برای حفظ ذخائر ژنتیکی کشور باید تلاش کنیم. ذخائری که نقش ارزشمندی در توسعه کشور، رونق اقتصادی، بازیابی گونه‌های گیاهی و جانوری کشور و تضمین آینده نسل بعدی دارند.

دانشمندان می‌گویند اگر ذخائر ژنتیکی را از دست دهیم دیگر امیدی به افزایش جمعیت و تنوع ژنتیکی نیست. این کار در نهایت به انقراض نسل‌ها و گونه‌های مختلف جانوری گیاهی و حتی انسانی منتهی می‌شود. به همین دلیل حفاظت از این ذخائر را باید ارج نهاد و به پاسداری از آنها همت گمارد.

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام/23