*رضا پناهی
انسان ذاتا حیوانی اجتماعی است، جامعه چیزی است که بر فرد مقدم است. هر کسی که نمی تواند زندگی مشترکی را پیش ببرد یا به حدی مستقل است که نیازی به آن نمی بیند و بنابراین هیچ ویزگی مربوط به جامعه را ندارد یا حیوان است یا خدا. ارسطو، سیاست.

در واقع این اظهار نظر از ارسطو نشان می دهد که ما از حدود 2500 سال پیش متوجه ماهیت اجتماعی انسان شده بودیم و می دانستیم انسان یک گونه اجتماعی است، گونه ای که در قالب ساختارهای اجتماعی از زوج و خانواده گرفته تا جوامع و فرهنگ ها زندگی می کند. اما چیزی که تا همین اواخر متوجه آن نشده بودیم، این بود که این ساختارهای اجتماعی به وسیله مکانیسم های عصبی، هورمونی، سلولی و ژنتیکی حمایت می شوند که همگام با این ساختارها تکامل پیدا کرده اند.

تا چند دهه پیش دانشمندان گمان می کردند که فاکتورهای اجتماعی بر ساختار و عملکرد مغز و پایه های بیولوژیک موجودات تاثیر زیادی ندارد. به این خاطر که ظهور این فاکتورها در جریان تکامل حیات پدیده ای نسبتا جدید بوده و فرصت کافی برای تاثیر نداشته است. اما فرضیه مغز اجتماعی به طور واضحی این تلقی را زیر سوال برد. فرضیه ای که بر پایه تحقیقات جدید دانشمندان شکل گرفته بود و بیان می داشت که افزایش سریع نسبت اندازه نئوکورتکس مغز و هوش نخستی ها بیشتر به خاطر فائق آمدن بر پیچیدگی ها و مشکلات اجتماعی بوده تا مشکلات اکولوژیک و نیاز های تغذیه ای که با آن روبه رو بوده اند. افزایش شواهدی که موید ارتباط بین پدیده های اجتماعی و رویدادهای بیولوژیک بود.

دانشمندان حوزه های مختلف همچون زیست شناسی، علوم شناختی و علوم اجتماعی را بر آن داشت تا همکاری های عمیق تری را شکل دهند. با توجه به این نکته که دانش ما از روان و رفتار می تواند با استفاده از تحلیل هایی که در سطوح عصبی، سلولی و ژنتیکی انجام می گیرد افزایش یابد. متوسط تعداد مقالاتی که در آن ها از واژگان کلیدی social و biology در medline و PsyclNFO در دوره های زمانی 1900 تا 1950، 1951 تا 2000 یافت می شود.

علوم اعصاب اجتماعی هم اکنون که حدود 25 سال از ظهور آن می گذرد به یک حوزه تحقیقاتی فعال در جهان تبدیل شده است و دانشمندان حوزه های مختلف از پزشکان، روانشناسان و عصب شناسان گرفته تا فیلسوفان و اپیدمیولوژیست ها و انسان شناسان گرد هم آمده اند تا به وسیله ابزارهای مختلف و با استفاده از مدل های حیوانی و مطالعات انسانی مختلف به بررسی یکی از اصلی ترین مسائل علوم اعصاب در قرن 21 یعنی پایه های زیستی ارتباطات اجتماعی بپردازند.

در سال های اخیر عصب شناسان اجتماعی توانسته اند برخی از فواید ارتباطات اجتماعی بر روی مغز را آشکار کنند. برای مثال آن ها دریافته اند که انزوای اجتماعی می تواند میزان بیماری و مرگ و میر را در افراد افزایش دهد. توضیح اولیه برای این یافته آن بود که وجود خانواده و دوستان رفتارهای بهداشتی مثبت را در فرد افزایش می دهد و افراد منزوی معمولا در سطح بهداشتی پایین تری به سر می برند که در نهایت باعث شیوع بیشتر بیماری در آن ها می شود. نکته ای که بعدها توسط مطالعات حیوانی نیز مورد تایید قرار گرفت. نیاز فزاینده به ادغام علوم اجتماعی و زیست شناسی زمانی بیشتر مورد توجه قرار گرفت که یک سری تحقیقات تاثیر محیط های اجتماعی فرد را با وضعیت سلامت و بیماری وی نشان دادند. تحقیقات نشان می دهد علاوه بر انزوای اجتماعی وضعیت فرد از نظر اقتصادی، رسانه های اجتماعی، میزان احساس امنیت فرد در جامعه و مواردی از این قبیل تاثیرات قابل توجهی بر میزان بیماری و مرگ و میر افراد دارند.

*عضو ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی معاونت علمی