*سید مصطفی منزوی

سلول‌های بنیادی خون‌ساز (Hematopoietic stem cells) سلول‌هایی چندین‌توانی هستند که قادرند انواع سلولهای خونی را تولید کنند. جایگاه و خانه این سلول‌های بنیادی در مغز ‌استخوان است. در طی بیمارهای بدخیم خونی (نظیر انواع سرطان‌های خون یا لوسمی‌ها/لنفوم‌ها)، بیماریهای نقص ایمنی (نظیر بروتون، SCID، LAD، چدیاک هیگاشی) و بیماری‌های ژنتیکی خونی (نظیر تالاسمی، آنمی داسی شکل، آنمی آپلاستیک)، این رده از سلولها دچار نقص جدی می‌شوند. همچنین پس از شیمی‌درمانی بیماران مبتلا به بدخیمی‌های خونی، جمعیت این سلولها در بدن به شدت کاهش می‌باید. در تمام موارد مذکور از طریق پیوند سلولهای بنیادی خونساز، کمبود بیماران جبران و بیماری تا حد قابل توجهی درمان می‌شود. 

دو منبع اصلی سلولهای بنیادی خونساز، مغز استخوان و خون بند ناف است. سلولهای بنیادی خونساز موجود در مغز استخوان را می توان با استفاده از داروهای خاصی از جایگاه خود خود به حرکت درآورد و وارد جریان خون نمود و سپس از طریق رگ محیطی آنها را با استفاده از دستگاه پیشرفته ای به نام آفرزیس از خون محیطی جدا کرد. برای این منظور، افرادی که داوطلب اهدای سلولهای بنیادی خونساز باشند، می‌توانند با مراجعه به مراکز پذیره‌نویسی اهداکنندگان در سطح کشور و با پر کردن فرم ثبت‌نام آمادگی خود را برای این کار خیر اعلام نمایند. در این مراکز، یک آزمون اولیه از وضعیت ژنتیکی فرد اهداکننده (آزمون تعیین HLA) انجام می‌شود و اطلاعات وی بطور محرمانه ذخیره می‌شود تا در آینده در صورت شباهت با یک بیمار، از او جهت اهدا دعوت به عمل آید.  

خون موجود در بندناف و جفت نیز منبع غنی از سلول‌های بنیادی خونساز است. در حال حاضر مراکزی تخصصی به نام بانک‌های خون بند ناف جهت نگهداری صحیح و مؤثر این بافت ارزشمند تأسیس شده‌اند. خانواده نوزاد تازه‌متولدشده ممکن است بندناف فرزند خود را به بانک خون بندناف عمومی اهدا کند. واحدهای خون بندناف که دارای کیفیت بالایی هستند در مراکز ثبت اهدای ملی فهرست می‌شوند و در دسترس بیمارانی که نیاز به دهنده غیرخویشاوند دارند قرار می‌گیرند. در بانک‌های عمومی خون بند ناف، خانواده‌ها هیچ‌گونه هزینه‌ای را جهت اهدا پرداخت نمی‌کنند.

* مشاور ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی معاونت علمی