در ایران نیز از ابتدای سال جاری تا همین ماه‌های اخیر شاهد جاری شدن سیل‌های مخربی بودیم. اما نیاکان ما از گذشته با راهکارهای فناورانه با این پدید مقابله کردند. هوتک‌ها و خوشاب‌ها فناوری‌های بومی مربوط به نیاکان ما هستند که به وسیله آن سیلاب را مدیریت و جمع‌آوری می‌کردند.

نادر قلی ابراهیمی دبیر ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درباره ایجاد سیل در مناطق جنوبی کشور گفت: تغییر شرایط اقلیمی باعث بروز رخدادهایی مانند سیل می‌شود. مثلا در مدت زمانی کوتاه شدت بالایی از بارندگی اتفاق می‌افتد.همچنین شرایط عرصه‌های دریافت باران نیز در بروز سیل مهم است. اگر این عرصه شرایط لازم برای جذب بارش نداشته باشد سیل جاری می‌شود.

ابراهیمی ادامه داد: پوشش گیاهی بهترین جاذب بارش‌های مختلف است که از شدت بارش می‌کاهد و از سویی از تخریب خاک سطحی هم جلوگیری می‌کند. البته ریشه دوانی گیاهان در خاک باعث نفوذ آب می‌شود. در شرایطی که پوشش گیاهی در سطح خاک وجود ندارد، آب با سطح خاک مستقیم برخورد می‌کند که باعث پاشیدگی خاک و ایجاد جریان‌های تند سطحی و سیلابی می‌شود. در واقع پوشش گیاهی همچون اسفنج نسبت به جذب آب باران و جریان‌های سطحی اقدام می‌کند.

وی با بیان اینکه تغییر کاربری اراضی نیز در ایجاد سیل تاثیر دارد، بیان کرد: کاربری اراضی باید مطابق استعداد خاک باشد. تبدیل اراضی جنگلی به اراضی کشاورزی یکی از اقداماتی است که متأسفانه شاهد آن هستیم. در این اراضی جاذب‌های باران از بین رفته است. حال اگر این جنگل‌ها به اراضی مسکونی یا جاده تغییر کاربری داده باشند در این صورت تمام آب باران به روان آب تبدیل می‌شود.

مدیریت ریزش‌های جوی

دبیر ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری همچنین گفت: در مناطق شهری البته بخشی از روان آب‌ها  وارد شبکه فاضلاب می‌‌شود. پس در طراحی شبکه فاضلاب باید دو معیار در نظر گرفته شود. طراحی بر اساس حجم تولید فاضلاب منازل و نیز حجم جمع آوری آب باران. اگر تمهیدات لازم برای این موارد منظور نشود، پس شبکه فاضلاب کشش لازم برای جمع آوری این آب را ندارد و در سطح معابر و خیابان‌ها جاری می‌شود و مشکلات زیادی برای ساکنین فراهم می‌کند. 

به گفته وی، خاک حاصلخیز زراعی دارای ضخامت 30 یا 40 سانت سطح خاک است. بهترین خاک تولیدی نیز همین خاک است و اگر پوشش گیاهی مناسبی برای حفاظت آن نباشد بنابراین باعث فرسایش خاک و تولید رسوب می‌شود. تولید رسوب نیز علاوه بر از دست رفتن خاک زراعی و مرتعی خسارت زیادی به منابع ذخیره آب، اراضی کشاورزی، شبکه‌های راه‌ها وارد می‌کند.  

ابراهیمی با اشاره به اینکه این مشکلات با راهکارهایی علمی و اقدامات جهادی حل شدنی است، افزود: نخست باید به مدیریت ریزش‌های جوی از آغاز تا جاری شدن توجه کرد. در این سیستم شرایط مناسبی برای جذب و نگه داشت آب از بالا دست تا میان دشت و پایین دشت با مدیریتی منسجم فراهم می‌شود. بوته کاری، مرتع کاری، ایجاد آببند، ایجاد سدهای کوچک بخشی از اقدامات مربوط به فعالیت‌های آبخیزداری است.

وی همچنین بیان کرد: در مناطق شهری و غیر شهری می‌توان از فناوری‌های جدید مانند سیستم‌های سطوح آبگیرمانند استفاده و آب باران را جمع آوری کرد. بلوچستان از مناطقی است که در آن جمع آوری سیلاب‌ها را توسط هوتک و خوشاب‌ها انجام می‌دهند که تخریب شده‌اند. هوتک‌ها و خوشاب‌ها فناوری‌های بومی مربوط به نیاکان ما هستند که به وسیله آن مدیریت و جمع آوری سیلاب را انجام می‌‌شد. اما مسئله مهم این است که قسمت اعظم کار با مشارکت مردم انجام شود به طوری که با مدیریت سیلاب و تأمین آب برای کشاورزان نقمت سیل به نعمت تبدیل می‌شود.

دبیر ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری بازسازی و اصلاح را گامی برای ساماندهی این شرایط دانست و گفت: با عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری از فرسایش خندقی جلوگیری می‌شود. همچنین ساماندهی آبراهه‌هایی که فرسایش عمقی و عرضی زیاد دارند که در منطقه به گرگروها یا فرسایش خندقی بزرگ معروف هستند و در کنار آن آبخوان‌داری و آبخیزداری در اراضی بالا دست‌ و دشت‌های سیلابی به جلوگیری از ایجاد سیل کمک می‌کند. در غیر این صورت با این شرایط زمین و پوشش گیاهی اگر این میزان بارندگی مجدداً رخ دهد، اتفاقات اخیر تکرار می‌شود.

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام/25

اخبار مرتبط:

* مروری بر سیل های مهیبی كه جهان را درنوردید

* سیل چیست

* چطور سیل می‌آید؟