با گسترش شهرها و توسعه شهرنشینی، معضلات حمل و نقلی بیش از پیش در زندگی افراد جامعه تاثیرگذار است و حمل‌ونقل به عنوان نیروی محرک توسعه‌ی اقتصادی در جهان شناخته می شود.

زند‌گی امروزی انسان‌ها در سراسر جهان، حجم وسیعی از جابه‌جایی و تحرک را به دنبال دارد که از طریق خودروها، کشتی‌ها، وسایل نقلیه ریلی و هواپیماها سپری می‌شود. برای حل مشکلات و مسایل ترافیکی، در گذشته این تصویر نادرست وجود داشت که صرفاً با ساخت راه‌ها و جاده‌های بیش‌تر می‌توان مشکلات را حل کرد.

اما امروزه نادرست بودن این اندیشه پذیرفته شده است و همه در پی آن هستند تا با نوآوری‌های‌شان و بهره‌گیری از مدیریت نوین خدمات شهری و هوشمندسازی حمل و نقل، این مشکلات را حل کنند. در این مطلب سعی شده است تا معضلات حمل و نقلی به طور کامل بررسی و راهکارهایی برای حل آن‌ها با تمرکز بر هوشمندسازی که شامل 7 حوزه «مدیریت ترافیک»، «حمل و نقل عمومی»، «حمل و نقل بار و کالا»، «حمل و نقل پایدار»، «مدیریت پارکینگ و پارک حاشیه ای»، «مدیریت تعمیر و نگهداری» و «ایمنی حمل و نقل» است به کمک 45 سامانه هوشمند، ارائه شود.

مهمترین معضلات حمل و نقلی شهرها که افراد جامعه و سازمان های مربوطه با آن ها درگیر هستند عبارت اند از:

1. ترافیک

ترافیک دارای تاثیرات منفی بر سلامت روحی و روانی افراد جامعه، تنش و استرس است همچنین سالانه حدود 3980 میلیارد تومان در اثر اتلاف سوخت و 3240 میلیارد تومان در اثر اتلاف وقت شهروندان را هدر می دهد. به منظور حل معضلات ترافیکی شهرها می توان از راهکارهای مختلفی بهره گرفت. برخی از این روش‌ها شامل اصلاح هندسی معابر، توسعه حمل و نقل اشتراکی، مدیرت تقاضای سفر به وسیله خدمات الکترونیک و تغییر ساعات کاری مدارس و ادارات، افزایش جذابیت حمل و نقل عمومی به وسیله توسعه شبکه حمل و نقل عمومی و به کارگیری سیستم های هوشمند و در نهایت هوشمندسازی می شود.

2. ایمنی

با توجه به اینکه حدود 25 درصد تلفات جاده‌ای در مسیرهای درون شهری و 45 درصد تلفات در 30 کیلومتری مانده به شهرها اتفاق می‌افتد، اهمیت مسئله ایمنی مطرح می شود. همچنین طبق گزارش مرکز پژوهش های مجلس، هزینه اقتصادی و اجتماعی ناشی از تصادفات رانندگی در ایران حدود 8 درصد تولید ناخالص داخلی است. به منظور حل معضلات ایمنی می توان از راهکارهای مختلفی بهره گرفت.

راه ایمن که شامل اصلاح هندسی مسیر، کیفیت روسازی، تجهیزات ترافیکی و هشداری است، وسایل نقلیه ایمن از نظر فنی و همچنین خودروهای متصل و در نهایت هوشمندسازی از جمله این روش‌ها است.

3. آلودگی هوا

آلودگی هوا دارای تاثیرات منفی بر سلامت جسمانی و روانی افراد جامعه است و هزینه مرگ و میرهای زودرس و آسایش از دست رفته ناشی از این عامل در ایران به گزارش بانک جهانی برابر با 30 میلیارد دلار است.

همچنین سالانه 5/2 تا 7 درصد تولید ناخالص داخلی صرف عوارض ناشی از آلودگی هوا می‌شود و حمل و نقل دارای سهم 70 درصدی در بحث آلودگی هوای شهرها است. به منظور حل معضلات آلودگی هوای شهرها می توان از راهکارهای مختلفی چون توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی، توسعه ناوگان برقی و سوخت پاک، توسعه زیرساخت های حمل و نقل پیاده و دوچرخه، مدیریت و کاهش ترافیک و هوشمندسازی استفاده کرد.

4. کمبود میزان کارایی و فرسودگی زیر ساخت‌ها

فرسودگی 72 درصدی ناوگان اتوبوسرانی تهران در سال 1400، پایانه‌ها، ایستگاه‌ها و زیرساخت ها به همراه نبود برنامه و نظارت مناسب برای نگهداشت آن‌ها موجب کاهش کارایی سیستم می شود که به منظور حل آن ها می‌توان از راه‌کارهای مختلفی بهره گرفت.

ایجاد جذابیت برای سرمایه گذاری بخش خصوصی، ایجاد کسب و کارهای جدید مبتنی بر دارایی ها، توسعه سیستم مدیریت دارایی ها و هوشمندسازی از جمله این روش‌ها است.

5. توسعه شهرنشینی و رشد ساخت و سازها

صدور بیش از 12 هزار مجوز ساخت و ساز در 6 ماهه اول سال 1399، افزایش فروش تراکم جهت تامین منابع مالی و همچنین عدم تطابق توسعه شبکه راه ها با ساخت و سازهای صورت گرفته ازجمله معضلات ایجاد شده از توسعه شهرنشینی و رشد ساخت و سازها است که به منظور حل آن‌ها می‌توان از راه‌کارهای مختلفی بهره گرفت.

نظارت مهندسان حمل و نقل بر توسعه ساخت و سازها و طرح های عمرانی و شهرسازی، توسعه حمل و نقل عمومی مبتنی بر تقاضا و اشتراکی، مدیریت تقاضا و هوشمندسازی را می توان به عنوان راهکارهایی در این حوزه مدنظر قرار داد.

6. افزایش سرانه مالکیت خودرو

با توجه به پلاک شدن بیش از 4 میلیون خودرو سواری در تهران و ظرفیت 750 هزار واحدی خیابان های تهران، این معضل نمایان می شود که به منظور حل آن می توان از راه‌کارهای مختلفی چون افزایش جذابیت حمل و نقل عمومی به کمک توسعه ظرفیت و به کارگیری سیستم های هوشمند، اصلاح هندسی معابر، کاهش جذابیت خودروی شخصی، توسعه حمل و نقل اشتراکی و هوشمندسازی که به عنوان ابزاری کارآمد و نوین جهت حل مشکلات حمل و نقلی استفاده می شود، بهره برد.

7. پیدایش کرونا

بیماری کرونا باعث کاهش 50 تا 70 درصدی میزان مسافران حمل و نقل عمومی و کاهش حدودا 60 درصدی درآمد رانندگان تاکسی و اتوبوس شده است. همچنین باید به این نکته اشاره کرد که حمل و نقل در رتبه اول تاثیرپذیری از شیوع ویروس کرونا است که به منظور حل معضلات آن چند راهکار پیشنهاد می شود.

راه اندازی خطوط حمل و نقلی مبتنی بر تقاضا، کاهش سرفاصله در ساعات اوج، کاهش ظرفیت ناوگان حمل و نقل همگانی، توسعه خدمات حمل و نقل اشتراکی و سرویس ویژه کادر درمان از جمله این پیشنهادات است.

*مسئول هوشمندسازی ستاد توسعه فناوری فضایی و حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری