جریان یا بالا آمدن نسبتاً زیاد آب در یک رودخانه به میزانی که در مواقع معمول به‌طور واضح بیشتر باشد و نیز فراگرفتن زمین‌های پست ناشی از بالا آمدن سطح آب را  سیل گویند (فرهنگ آبیاری و زهکشی،1365).

افزایش درجه حرارت زمین و تغییرات الگوی بارش به‌گونه‌ای عمل خواهد کرد  که مناطق مرطوب زمین در آینده مرطوب‌تر و مناطق خشک زمین خشک‌تر خواهند شد و مقدار بارش نیز نوسان بیشتری خواهد داشت.

این بدان مفهوم است احتمال وقوع سیل و  جریان کم رودخانه‌ها در طی دوره‌های خشک افزایش خواهد یافت و لذا برنامه‌ریزی برای کاهش و تعدیل  سیل بایستی با  دقت بیشتری مورد توجه قرار گیرد.

به‌منظور پیشگیری و مدیریت سیلاب، عملیات آبخیزداری که شامل اقدامات بیولوژیکی، مکانیکی و مدیریتی به‌منظور حفاظت و استفاده صحیح و پایدار از منابع طبیعی با توجه ویژه به منابع آب و خاک است از راهکارهای مؤثر است.

یکی از اقدامات لازم در این زمینه که با صرف هزینه کمتری قابل انجام است، اقدامات مدیریت اراضی است.

این اقدامات شامل تکنیک‌هایی است که از طریق کاهش رواناب سطحی ورودی به رودخانه‌ها بتوان بر سیلاب تأثیر گذاشت و با بهبود ساختمان خاک، افزایش نفوذپذیری و در نهایت افزایش ظرفیت نگهداشت خاک ضمن کاهش میزان رواناب، کاهش میزان فرسایش خاک و انتقال رسوبات و آلاینده­ها به رودخانه‌ها را موجب شد.

برای رسیدن به این منظور بایستی حتی‌الامکان از تغییر نامناسب کاربری اراضی، انجام عملیات کشاورزی تهاجمی، جنگل‌زدایی و چرای بیش‌ازحد مراتع  که همگی بر بهبود ظرفیت ذخیره‌ای کمک می‌کند پرهیز کرد.

در مناطق شهری نیز تحقیقات نشان می‌دهد که افزایش 10 درصدی در فضای سبز، میزان رواناب را  5 درصد کاهش می‌دهد. لذا در این مناطق، علاوه بر طراحی مناسب شبکه زهکشی، استفاده از سنگفرش‌های نفوذپذیر در پیاده‌روها و افزایش فضای سبز از جمله اقدامات بسیار مناسب است.

** الهام فروتن - عضو هیئت علمی دانشگاه

 و همکار ستاد توسعه فناوری  آب، خشک‌سالی، فرسایش و محیط‌زیست  معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری