برای رسیدن به ایده‌آل‌ها در حوزه فناوری راهبردی، کسب و‌کارهای ارزش‌آفرین و نوآور به ابزارهایی نیاز است تا به یاری بیابند و ایده را به عمل تبدیل کنند. در حوزه سیاست‌های فناورانه و نوآورانه نیز باید از ابزارهای کارآمد و کلیدی بهره برد تا به راهبردی دقیق از مسیر توسعه علم و فناوری برسیم.

این ابزارها تحت عنوان ابزارهای سیاستی نامیده می‌شوند که متناسب با محيط سياستگذاري و اهداف محوری خاص دست‌خوش تغییراتی می‌شوند.

ابزارهاي سياستي مجموعه‌اي از روش‌ها هستند كه دولت با استفاده از آن‌ها به پشتيباني، تأثيرگذاري و يا جلوگيري از ايجاد تغييرات اجتماعي مي‌پردازد. برای هر سیاست، هدف‌هایی تعریف می‌شود و کشورها با استفاده از ابزارها در راستای تحقق آن‌ها گام برمی‌دارند.

در واقع بخش مهمی از فرآیند سیاست‌گذاری علم و فناوری، طراحی و انتخاب ابزارهای سیاستی است. شناختی صحیح از کاربرد و ماهیت ابزارهای گوناگون با نگاه به کارایی آن‌ها، حائز اهمیت بسیار بالایی است.

با توجه به تغییرپذیری بسیار بالای علم و فناوری در کشور و تحولاتی که در این حوزه رخ می‌دهد، این ابزارها به طور مستمر بازبینی و رصد می‌شوند.

حجم قابل توجهی از ابزارهای سیاستی با هدف حمایت، در راستای ترغیب و تحریک طرف عرضه  و تقاضا از سوی دولت صورت گرفته است. سیاست حمایت از زیست‌بوم نوآوری و فعالان آن در سال‌های اخیر و تلاش برای اصلاح رویکرد جامعه از اقتصاد دانش‌بنیان در همین راستا بوده است. اصلاح رویکردهای کلان در این حوزه بخشی از کارکرد این سیاست‌ها است و با نگاهی به  طرف تقاضا، تلاش شده است با ارائه حمایت‌های مادی و معنوی تسهیل‌گری، نقش این شرکت‌ها در اقتصاد، اشتغال و تحول جامعه پررنگ‌تر شود.

استفاده از ابزارهای سیاستی نوآورانه

اما ابزارهای سیاستی در چند جریان کلی قابل دسته‌بندی است و در حالی که بخشی از آن‌ها بر منطق مداخله تکیه‌ دارند، دسته‌ای دیگر مبتنی برمخاطب هدف و دسته سوم بر سازوکاری که ابزار بر اساس آن مسائل نظام نوآوری را برطرف می‌ کند، تکیه دارند.

بر اساس یک نگاه، ابزارهای سیاستی در قالب 4 دسته‌بندی بر ابزارهایی که طرف عرضه را تحریک می‌کنند، همچنین دسته‌ای که طرف تقاضا را مورد توجه قرار می‌دهد و همچنین، ابزارهایی که بر شکل‌گیری روابط نظام‌ساز و ابزارهای متمرکز بر زیرساخت و مقررات‌گذاری معرفی شده، دسته‌بندی می‌شوند.

در نگاه زیست‌بوم فناوری و نوآوری با توجه به ماهیت پویای این حوزه، ابزارها بر اساس نحوه حل مسائل نظام نوآوری دسته‌بندی و می‌شوند و بر اساس کارکردشان در دسته‌بندی خاصی قرار می‌گیرند. ابزارهای سیاستی گوناگونی توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در راستای توسعه فناوری و نوآوری و حمایت از فعالان زیست‌بوم نوآوری از جمله شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق پیاده سازی و اجرایی شده است که هریک، با توجه به جامعه هدف و کارکردشان، ویژگی‌های منحصر به‌فردی دارند.

110 برنامه حمایتی از شرکت‌های دانش‌بنیان، حمایت از شرکت‌های خلاق، ایجاد پهنه‌های نوآوری مانند توسعه کارخانه‌های نوآوری و خانه‌های خلاق، ایجاد زمینه برای توسعه شتاب‌دهنده‌ها، مراکز نوآوری و سرمایه‌گذاری خطرپذیر، بخشی از ابزارهای سیاستی در راستای توجه به طرف عرضه و تقاضا در راستای توسعه زیست‌بوم نوآوری و فناوری کشور است.

تنوع و گوناگونی استفاده از ابزارها و همچنین راهبردهای سیاستی ضرورتی است که  در حوزه علم و فناوری به تنوع قابل توجهی از این سیاست‌ها و پیاده‌سازی ترکیبی از راهبردهای متناسب موضوع مهمی است که باید در اجرای سیاست‌ها مورد توجه قرار بگیرد.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام/24