مهاجرت یکی از پدیده‌های اجتماعی مهمی است که به شدت تحت ثاثیر شرایط جدید حاصل از محدودیت های این همه گیری قرار گرفته است. این تاثیرات از طریق اعمال قوانین و مقررات جدید در جابه جایی، سفر، اعطای ویزا و مجوزهای اقامت یا از طریق تاثیر بر حوزه های فعالیت مهاجران مانند بازار کار آن‌ها، یا در مورد دانشجویان بین المللی در مقررات پذیرش و آموزش دانشجویان بین المللی بوده است.

به طور کلی جریان های مهاجرتی در دهه گذشته افزایش چشمگیری داشته‌اند و همراه با آن شرایط ادغام مهاجران در کشورهای میزبان در بسیاری از موارد بهبود یافته است، اما برخی از این دستاوردها تحت تاثیر همه گیری و رکود اقتصادی حاصل از آن درحال از دست رفتن است. چرا که برای دولت ها حمایت از مشاغل مهاجران و هزینه کرد برای ادغام اجتماعی، اقتصادی آنان تا حد زیادی سخت شده است.

در موج نخست همه گیری، کشورها اکثراً از پذیرش افراد خارجی خودداری کردند. بنابراین، انتشار ویزاها و اجازه اقامت ها در همه کشورها کاهش چشمگیری یافت.

«مهاجران» قشر آسیب‌پذیر در رویارویی با کرونا

مهاجران به دلیل آسیب پذیری بیشتر در حوزه های مختلف، مانند زندگی و کار در محیط های اغلب پرتراکم تر که رعایت فاصله فیزیکی دشوار است، نسبت به افراد بومی بیشتر در معرض خطرات کرونا بوده اند. مطالعات انجام شده در کشورهای OECD احتمال ابتلای مهاجران را حداقل دو برابر افراد بومی نشان داده است. به تبع آن نرخ مرگ و میر ناشی از کرونا نیز برای مهاجران نسبت به بومیان قابل توجه بوده است.

مهاجران در بازار کار نیز به صورت بالقوه، به دلیل شرایط شغلی با ثبات کمتر و سابقه کار اغلب پایین تر، در موقعیت های آسیب پذیرتری قرار دارند. مطالعات همچنین حاکی از آن است که تبعیض علیه مهاجران در زمان رکود بازار کار به شدت افزایش می یابد، همچنین برای یافتن شغل در دوره رکود، شبکه های ارتباطی اهمیت زیادی می‌یابد که مهاجران کمتر از آن برخوردارند و از این جهت هم در موضع ضعف قرار می‌گیرند. این درحالی است که مهاجران در کشورهای اصلی مهاجر پذیر هنوز نقش مهمی در رشد اقتصادی و نوآوری ایفا می کنند، همچنان که در پاسخگویی سریع به تغییرات بازار کار نقش مهمی دارند.

نیروی کار مهاجران در بسیاری از این کشورها در خط مقدم مقابله با بحران بوده اند. آنها سهم بزرگی از نیروی کار سلامت در کشورهای OECD را به خود اختصاص داده اند، در حدود یک چهارم از پزشکان و یک ششم پرستاران در این کشورها مهاجر هستند. در برخی از کشورهای OECD بیش از یک سوم نیروی کار در دیگر مشاغل کلیدی مانند حمل و نقل، بهداشت، صنایع غذایی و خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات را مهاجران تشکیل می‌دهند. با این حال مهاجران دوران سختی را در بازار کار طی می کنند. همه ی پیشرفتی که در دهه گذشته در خصوص کاهش نرخ بیکاری مهاجران بدست آمده بود، در دوره پاندمی از دست رفت.

همچنین اثر پاندمی بر بازار کار مهاجران از آن جهت که تعداد زیادی از آنها در بخش هایی از اقتصاد که به شدت تحت تاثیر کرونا قرار گرفته است اشتغال داشته اند، بیشتر افزایش یافته است. به عنوان مثال در صنعت هتلداری و توریسم که آسیب جدی دیده است، یک چهارم شاغلین در اروپا نیروی کارخارجی هستند، که این نسبت تقریباً دو برابر نسبت کل اشتغال نیروی کار خارجی در بازار کار اروپا است.

افزایش نرخ بیکاری

با وجود اینکه هنوز برای ارزیابی کامل اثرات همه گیری کرونا بر ابعاد مختلف بازار کار، به ویژه در کشورهای اروپایی OECD ، که طرح های حفظ شغل، تأثیر سریع قرنطینه ها بر مشاغل را تا حد خوبی کاهش داده است، زود است؛ شواهد موجود در مورد تأثیرات اولیه، در خصوص کشورهایی که داده های آنها در دسترس بوده است، عوارض نامناسب منفی زیادی در بازار کار مهاجران، به ویژه در کشورهای جنوب اروپا، ایرلند، نروژ، سوئد و ایالات متحده را نشان می دهد. در همه این کشورها

بیکاری مهاجران بیش از بومیان افزایش یافته است. بیش‌‌ترین بیکاری در کشورهای کانادا، نروژ، اسپانیا، سوئد و امریکا بوده است.

همچنین با توجه به افزایش نرخ بیکاری در کشورها و نقش سفرهای بین المللی در گسترش اولیه بیماری همه گیر، واکنش شدید افکار عمومی علیه مهاجران در برخی از کشورها افزایش یافت. این امر نگرانی هایی از گسترش و مقبولیت سیاست ها و برنامه های ضد مهاجرتی دولت های دست راستی را به وجود آورده است. همچنین به دلیل کاهش ارتباطات و تغییر در برنامه های طراحی شده برای ادغام اجتماعی مهاجران، روند ادغام و پیوستگی اجتماعی آنها نیز کند شده است.

دانشجویان بین‌المللی و تاثیرات ناشی از پاندمی

همه گیری کرونا بر آموزش عالی و دانشجویان بین المللی نیز تاثیر زیادی داشته است، و علاوه بر آنکه روش های تدریس و یادگیری را به سمت آموزش های آنلاین و بر بستر وب تغییر داده است، روندهای پذیرش دانشجویان را نیز تحت تاثیر قرار داده است، بسیاری از کشورهای دانشجو پذیر مانند آمریکا و آلمان از صدور یا تمدید ویزا برای دانشجویان بین‌المللی که همه دوره آن‌ها به صورت آنلاین برگزارمی شود، خودداری کرده‌اند و در بسیاری از کشورها ورود دانشجویان بین‌المللی در حال تحصیل که از کشور خارج شده بودند به دلایل قرنطینه عمومی به مدت زیادی ناممکن شد و بسیاری از دانشجویان بین‌المللی ترم تحصیلی گذشته خود را از دست دادند و یا داوطلبانی که برای ثبت نام و حضور در دانشگاه‌های خارجی برای ترم جدید برنامه‌ریزی کرده بودند، به دلیل شرایط رشته‌های تحصیلی در برگزاری آنلاین همه دروس یا عدم امکان حضور در کشور مقصد، از ثبت نام در این ترم تحصیلی صرف نظر کردند.

در این میان اقتصاد آموزش عالی بی نالمللی نیز به ویژه در دانشگاه هایی که تعداد زیادی دانشجویان بین المللی داشته اند و نتوانسته اند مقررات خود را برای حضور دانشجویان بین المللی با مقررات کشوری همگام سازند به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است.

آمارها نشان می دهد جریان مهاجرت پناهجویی نیز در این دوره کاهش چشمگیری داشته است و ثبت پناهجوی جدید در دوره شیوع کرونا نسبت به دوره ی مشابه قبلی کاهش یافته است.

البته پیش بینی می شود این کاهش جریان‌های مهاجرتی در جهان که با دوره رکود و کاهش رشد اقتصادی به دلیل اثرات محدودیت‌های کرونا و به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته همراه است، در دوره پس از همه گیری به نوعی با فشار مضاعف جریان های مهاجرتی همراه شود.

همچنین با توجه به فاصله زمانی و شکاف بین کشورهای مختلف در دستیابی به واکسن کرونا و برنام هریزی آنها در تزریق و ایمن سازی افراد، جریانی از سفرها و فشار مهاجرتی از کشورهای دارای تاخیر در دستیابی به کشورهای پیشرو در برنامه واکسیناسیون با توجه به برنامه های این کشورها در فراهم سازی امکانات ایمن سازی برای اتباع خارجی وجود داشته باشد.

منبع: رصدخانه مهاجرت ایران؛ ویژه‌نامه روز جهانی مهاجران

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام/24