امروزه نوآوری و خلاقیت نقش بزرگ و بی‌مانندی در فضاهای کسب‌وکار، مالی، فرهنگی و اجتماعی جهانی ایفا می‌کند. بخش بزرگی از گردش مالی جهانی و قابلیت رقابت‌پذیری شرکت‌ها و برندهای جهانی از نوآوری و خلاقیت ناشی می‌شود. کشورها نیز برای افزایش تولید ناخالص ملی، نفوذ اقتصادی و فرهنگی خود روزبه‌روز برنامه‌ها و طرح‌هایی برای توسعه نوآوری و خلاقیت در کشور برنامه‌ریزی و اجرا می‌کند.

با توجه به بالا بودن هزینه‌های تحقیق توسعه در محصولات و خدمات دانش و فناوری محور و همچنین مدت‌زمان بالای فرآیندهای تحقیق، توسعه، تائید و معرفی به بازار این محصولات، و از طرف دیگر رقابت بسیار بالا در بازار تجاری برای حفظ و توسعه مشتریان، نقش نوآوری و خلاقیت به عنوان پلی بین دو نسل فناوری یا ایجادکننده وجه تمایز با محصولات و خدمات رقبا، بسیار با اهمیت و مهم جلوه می‌کند.

در بخش بزرگی از موارد؛ ایجاد، توسعه یا ارتقاء یک محصول جدید بر پایه فناوری موجود و با بهره‌گیری از نوآوری و خلاقیت نه تنها در زمان بسیار کوتاهی امکان‌پذیر است بلکه با هزینه  و حجم سرمایه‌گذاری کمتری قابل‌دسترس بوده، (مانند شرکت‌های استارت آپی که بر پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات توسعه می‌یابند) توانایی جذب مشتریان و سودآوری بزرگ‌تری در زمان کوتاه را دارا هستند.

با توجه به موارد بیان شده، بهره‌گیری از خلاقیت و نوآوری با شیوه‌ها و تکنیک‌های مختلف (مانند برگزاری رویدادها، نوآوری اجتماعی، مسابقات ایده پردازی و...) در صنایع و کسب‌وکارها امروزه علاوه بر افزایش قدرت رقابت‌پذیری و کاهش هزینه‌های توسعه محصول، بهره‌وری و سرعت توسعه و رشد را افزایش داده‌اند.

در بعد فرهنگی و اجتماعی، نوآوری و خلاقیت در بهره‌برداری از شاخص‌های فرهنگی و هنری هر کشور، نقش به سزایی در انتقال یا تحکیم مفاهیم، اصول و مزایای فرهنگی یک کشور به نسل جدید یا سایر ملل ایفا می‌کند.

باید به این نکته نیز توجه کرد که بخش عمده‌ای از محصولات فرهنگی و سرگرمی در دنیای امروز از ابزارهای نوآوری و خلاقیت برای توسعه بازار خود بهره می‌گیرند و عنصر اصلی این‌گونه محصولات خلاقیت و نوآوری در ایجاد و یا بهره‌گیری از فناوری‌های موجود است. 

این محصولات مانند: بازی‌های رایانه‌ای، انیمیشن و رسانه‌های اجتماعی، علاوه بر ایفای نقش با اهمیت و تاثیرگذاری که در زمینه فرهنگی دارند، روز به روز بر حجم بازار مالی و مشتریان آنها افزوده می‌شود.

بهره‌گیری از خلاقیت و نوآوری مرتبط با ریشه‌های فرهنگی در سه جنبه اصلی دارای اهمیت است: 1) ایجاد تنوع محصول برای افزایش رقابت‌پذیری با سایر محصولات موجود در بازار.2) بهره‌گیری از المان‌های فرهنگی جای گرفته در ذهن مشتریان داخلی برای تأثیر بر مشتریان و افزایش توان جذب بازار مشتریان. 3) حفظ، انتقال و توسعه المان‌ها و شاخص‌های فرهنگی با توسعه بازار مبتنی بر محصولات مرتبط. 

شاخص‌ها و تاثیراتی خلاقیت و نوآوری در ایجاد و توسعه یک محصول

در فرآیند نوآوری و خلاقیت یک یا چند شاخص بیان شده در لیست زیر می‌توانند تأثیر گذار باشند. اما یکی از مهم‌ترین شاخص‌هایی که باید به‌طور عمده در تمامی طرح‌ها و ایده‌ها در نظر گرفته شود، شاخص هزینه و کاهش هزینه‌ها با حفظ کمیت و کیفیت بر پایه نوآوری و خلاقیت است.

شاخص‌های زیر عمدتاً توسط مراجع بین‌المللی به عنوان شاخص‌های اصلی نوآوری و خلاقیت در یک محصول یا خدمت معرفی شده‌اند:

• کاهش فشارهای مالی با نوآوری در کاهش هزینه، افزایش کارایی و انجام کار یا مصرف منابع و انرژی کمتر

• ایجاد رقابت‌پذیری کمتر

• کاهش ریسک و مسئله چرخه عمر کوتاه‌تر محصولات

• کاهش ریسک و انطباق پذیری در مقابل مهاجرت ارزش های اصلی محصول (تغییر فناوری)

• کاهش ریسک و انطباق پذیری بالاتر در مقابل سخت گیرانه تر شدن قوانین و مقررات (مانند قوانین محیط زیست)

• تامین نیازهای صنعت و اجتماع به توسعه پایدار

• تامین ظرفیت های لازم برای پاسخگویی به افزایش تقاضا

• پاسخگویی به انتظارات و نیازهای روز جامعه

• افزایش توان پاسخگویی و انعطاف پذیری در مقابل تغییرات اجتماعی، جمعیت و بازار

• افزایش کیفیت یا ایمنی محصولات و خدمات

• ایجاد یا افزایش قابلیت دسترسی به فناوری های جدیدی که بطور بالقوه تداوم دسترسی یا افزایش دسترسی به آنها مورد درخواست است یا در استفاده از آن ها رقابت بسیار بالاست.

• کاهش ریسک و انطباق پذیری در مقابل تغییرات اقتصادی

در پایان باید به این نکته توجه کرد که هدف این گفتار ادعای  عدم وجود نوآوری و خلاقیت در تحقیق و توسعه یک محصول بر پایه فناوری یا ایجاد یک اثر هنری یا حتی ایجاد یک کسب‌وکار عمومی، نیست. زیرا برای انجام هر کار به میزان هر چند اندک خلاقیت نیاز است و بدون شک می‌توان گفت، هیچ کالا، خدمت یا اثر هنری بدون خلاقیت ایجاد نخواهد شد، حتی در فرآیندهای الگوبرداری از سایر محصولات و خدمات موجود؛ بلکه می‌خواهم بگویم که موتور توسعه و رقابت‌پذیری و افزایش بهره‌وری در هر محصول یا خدمات و کسب‌وکاری، تداوم روند نوآوری و خلاقیت در آن است.

*کارشناس صنایع فرهنگی و خلاقیت