علم تنها یکی از شاخص های رشد و توسعه علمی است و بر اساس آخرین آمارهای رسمی، ایران در رشد علمی جهان در جایگاه چهارم ایستاده است.
به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، بر اساس آمار رسمی منتشر شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، ایران در رشد علمی در رتبه چهارم جهان قرار گرفته است و هر چند کمیت تولید علم تنها یکی از شاخص های رشد و توسعه علمی است و اسناد بالادستی از جمله سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری و نقشه جامع علمی کشور بر شاخص های دیگری مانند مرجعیت، دیپلماسی و اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی نیز تکیه دارند، اما در طی سالیان گذشته نشر نتایج پژوهش در معتبرترین مجلات بین‌المللی به عنوان مهمترین معیار برای سنجش رشد و توسعه علمی بیش از اندازه مورد تاکید قرار گرفته است. نه فقط بکارگیری این شاخص به تنهایی، بلکه شیوه رتبه بندی کشور بر حسب کمیت تولید علم روشی است که نیاز به اصلاح دارد.
بررسی اطلاعات موجود در پایگاه استنادی اسکوپوس تا تاریخ ۹ دی ماه ۱۳۹۴ ( انتهای سال 2015 میلادی ) نشان می دهد که جمهوری اسلامی ایران رتبه ۱۶ کمیت تولید علم جهان در سال ۲۰۱۵ را کسب کرده است. البته بدلیل آنکه حتی بعد از گذشت چندین ماه از پایان یک سال میلادی، اطلاعات کمیت تولید علم کشورها همچنان در پایگاه های استنادی تکمیل می‌شوند، بهترین روش برای اعلام رتبه قابل اتکای کمیت تولید علم چندین ماه پس از پایان سال مورد نظر است. لازم به ذکر است جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۴ میلادی نیز در جایگاه ۱۶ کمیت تولید علم جهان قرار داشت.

بالارفتن 14 پله‌ای رتبه ایران در رشد علمی طی 3 سال
در سال ۲۰۱۳ میلادی ایران رتبه ۱۸ کمیت تولید علم دنیا را کسب کرده بود. در این سال سوئیس رتبه ۱۷ را در اختیار داشت، اما اختلاف ایران و سوئیس تنها در ۴۰ مدرک بود، بعبارت دیگر اگر پژوهشگران جمهوری اسلامی ایران ۴۱ پژوهش دیگر را در سطح بین المللی منتشر کرده بودند، آنگاه رتبه ۱۷ از آن ایران می شد. این رقم فقط شامل ۰.۱٪ (یک دهم درصد) از کل تولید علم جمهوری اسلامی ایران است. در اینجا یک سوال اساسی وجود دارد، آیا اصولا این شیوه رتبه بندی که در کشور رایج شده، صحیح است؟
میزان تولید علم دنیا پدیده ثابتی نبوده و مرتبا در حال افزایش است، با این حال از سال ۲۰۱۲ میلادی از سرعت رشد آن دائما کاسته شده است؛ بنابراین هر چند میزان کمیت تولید علم دنیا از ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ میلادی افزایش یافته، اما روند رشد آن نسبت به سال های قبل از آن کاهش داشته است. در سال ۲۰۱۲ میلادی دنیا نسبت به سال ۲۰۱۱ میلادی حدود یکصد هزار مدرک بیشتر تولید کرد. این افزایش برای سال های ۲۰۱۳ میلادی به ۲۰۱۲ به حدود 92 هزار مدرک رسید. تعداد مدارک در سال ۲۰۱۴ میلادی نسبت به سال ۲۰۱۳ میلادی تنها حدود بیست و یک هزار مدرک افزایش یافت. تولید علم سال ۲۰۱۵ میلادی هنوز کامل نشده و نسبت به سال ۲۰۱۴ میلادی حدود 500 هزار مدرک اختلاف دارد.

میزان رشد علم در سطح بین‌المللی کاهش یافته است
تولید علم دنیا در سال ۲۰۱۴ نسبت به سال ۲۰۱۳ میلادی به میزان 8/0 درصد (هشت دهم درصد) رشد داشته است. این در حالی است که دنیا در سال ۲۰۱۳ میلادی تنها حدود 5/3 درصد (سه و نیم درصد) بیش از سال ۲۰۱۲ میلادی علم تولید کرد. همین وضعیت برای نسبت سال ۲۰۱۲ به ۲۰۱۱ میلادی نیز وجود دارد که میزان رشد حدود ۴ درصد ( چهار درصد) بود. بنابراین روند رشد تولید علم در سطح بین المللی هر چند رشد داشته است، اما میزان رشد کاهش یافته است.
بررسی میزان رشد کمیت تولید علم ۲۰ کشوری که بیشترین میزان کمیت تولید علم دنیا در سال‌های ۲۰۱۳ میلادی و ۲۰۱۴ میلادی را تولید کرده‌اند نشان می دهد که جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۴ میلادی به نسبت سال ۲۰۱۳ میلادی چهارمین کشور از لحاظ رشد علمی در دنیا بوده است. ایران حدود ۴/۴ درصد (چهار ممیز چهار دهم درصد) رشد علمی داشته است. سه کشور قبل از ایران کشورهای روسیه، هند و چین هستند که به ترتیب حدود 05/ 14 درصد ( چهارده ممیز پنج صدم درصد)، 26/10 درصد ( ده ممیز بیست و شش صدم درصد) و 85/6 درصد ( شش ممیز هشتاد و پنج صدم درصد) رشد علمی داشته اند. در همین دوره زمانی ۱۲ کشور از برترین تولید کنندگان کمیت علم دنیا از جمله آمریکا، انگلیس، فرانسه، هلند و ژاپن دارای رشد منفی بوده‌اند.

تولید علم کشور در 10 سال گذشته بیش از پنج برابر افزایش یافته است
در سال ۲۰۱۴ میلادی تاکنون تعداد مدارک منتشر شده یا همان کمیت تولید علم ایران در پایگاه استنادی اسکوپوس به 42 هزار و 993 مدرک رسیده است. این رقم در سال ۲۰۱۳ میلادی تعداد 41 هزار و 184 مدرک و در سال ۲۰۱۲ میلادی تعداد 40 هزار و 385 مدرک بود. جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۵ میلادی تنها 81 هزار و 80 مدرک در سطح بین‌المللی منتشر کرده بود که مقایسه این رقم با وضعیت حاضر نشان می دهد که در ده سال گذشته تولید علم کشور بیش از پنج برابر افزایش یافته است.
وی افزود: بر اساس آمار موجود تا پایان سال ۲۰۱۵ میلادی کشور هلند با تعداد 46 هزار و 27 مدرک در جایگاه پانزدهم کمیت تولید علم دنیا و جمهوری اسلامی ایران با 36 هزار و 430 مدرک (با اختلاف 9 هزار و597 مدرک) در جایگاه شانزدهم قرار دارد. همچنین کشور هلند در سال ۲۰۱۴ میلادی تعداد 11 هزار و 61 مدرک بیشتر از جمهوری اسلامی ایران تولید کرده است.
مترداف دانستن کمیت تولید علم با رشد و توسعه علمی به یک گفتمان غالب در سطح ملی بدل شده و هم اکنون نیاز به تغییر آن کاملا مشهود است. کسب مرجعیت بین‌المللی در علم و فناوری با تکیه صرف بر کمیت تولید علم حاصل نمی شود؛ گام نهادن در جهت ارتقای سطح کیفی پژوهش ها، گسترش تعاملات علمی بین‌المللی و تبدیل علم به ثروت و قدرت ابعاد دیگری هستند که باید در دستور کار سیاستگذاران علم و فناوری کشور قرار گیرند تا علم کشور همچنان شتابان و به صورت همه جانبه مسیر رشد و اعتلای خود را طی کند.
پایان پیام/23