حدود دو هفته پیش بود که توافقنامه برنامه 25 ساله همکاری‌های مشترک ایران و چین امضا شد. این سند همکاری بخش‌های گوناگونی داشت که توجه ویژه به توسعه تعاملات علمی و فناورانه میان دو کشور یکی از آنها است.

انتقال فناوری و همکاری‌های مشترک در حوزه فناوری‌های پیشرفته در این برنامه زمینه را برای توسعه اقتصادی و جذب سرمایه گذاری‌ها از سوی دو کشور فراهم می‌کند. پرویز کرمی مشاور معاون علمی و فناوری رییس جمهوری نیز معتقد است ما می توانیم با همکاری های دانشگاهی و مراکز علمی که بین دو کشور از طریق اجرایی شدن این برنامه انجام می شود شاهد رشد و گسترش این همکاری ها و اولویت دادن به انتقال فناوری و نوآوری باشیم. در زیر ادامه گفتگو با او را می‌خوانیم.

تبادل علمی و فناورانه بر اساس چه ضرورت‌هایی در سند همکاری ایران و چین گنجانده شده است؟

کشور ایران طی سال های اخیر ظرفیت های ویژه ای را در جامعه جهانی از خود بروز و ظهور داده است از این رو بسیاری از کشورها تمایل به همکاری و مشارکت با ایران دارند. در این چهل سال و به خصوص در ده سال اخیر تحریم های به شدت ظالمانه ای علیه کشورمان وضع شده است، اما تاب آوری ملی و نمونه ای از سوی کشور و حاکمیت به جامعه جهانی نشان داده شده است. فناوری ها و نوآوری ها، کسب رکوردهای عالی در بسیاری از زمینه ها، خصوصا در زمینه‌ی علم و فناوری باعث شده است که توانمندی ایران به شکل بهتری در منظر و مرئای عموم جامعه بین الملل دیده شود.

از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم که جامعه بین الملل، به کشورهای اروپایی و آمریکا ختم نمی شود. در گذشته به واسطه سیر ارتباط ما با اروپا و غرب در تحصیل و تجارت، تعاملات بین المللی ما عمدتا با اروپا و آمریکا انجام می شد. اما در کنار این کشورها، کشورهای نوظهوری از جمله کشورهای حوزه بریکس، اوراسیا، شانگهای به خصوص چین در طی این سال ها رشد چشم گیری در حوزه های علمی- فناوری داشته اند و فعالیت های خودشان را ارتقا داده اند. امروز چین به یکی از بزرگترین قدرت های اقتصادی، فناوری دنیا تبدیل شده است و در خیلی از موضوعات توانسته است گوی سبقت را از آمریکا بگیرد.

نکته دیگر حساسیت ها و نگاه هایی است که به برنامه نقشه راه 25 ساله ایران دوخته شده است. این موضوع از جهاتی مثبت است به شرطی که نگاه به این موضوع صفر و صدی نباشد. یعنی باید دانشگاهیان، اقتصاددانان، سیاسیون احزاب و گروه ها در موضوع قراردادهای بین المللی و تفاهم نامه های بین المللی حساس باشند همچنین مجلس شورای اسلامی باید نقش خود را در این زمینه خوب اعاده کند. اساتید دانشگاه ها، کارشناسان همه باید نظر بدهند اما چیزی که در حال حاضر در دستور کار ما قرار دارد یک نقشه راه جامع است که چشم انداز همکاری ایران را با کشور چین برقرار می کند درواقع این نقشه راهی که بین دو کشور بسته می شود یک برنامه استراتژیک برد_برد است که هم به نفع ایران  و هم به نفع کشور چین است. چین به واسطه توانمندی ها داشته ها و موقعیت ژئوپولتیک و سرزمینی که کشور ایران دارد در این منظقه حساس به سراغ ما آمده است.

جایگاه فناوری و نوآوری در سند همکاری ایران و چین

یکی از گام های مهم در توسعه بازار و گسترش همکاری های فناوری و نوآوری بین دو کشور که در این برنامه گنجانده شده است به موضوع انتقال دانش و فناوری از طریق شرکت های دانش بنیان فناور و نوآور و گسترش همکاری با این شرکت ها تاکید شده است.

این سند همکاری چه فرصت‌هایی را در زمینه علمی و فناوری در اختیار دو کشور قرار می‌دهد؟

اقتصاد نوآور ایران با تکیه بر شرکت های دانش بنیان از توانمندی خوبی برخوردار است. کشور چین نیز به این موضوع که ما یک نیروی انسانی خیلی متخصص و توانمند داریم آگاه است. از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم چینی ها نیز نیروی انسانی قوی و توانمند و ارتباطات وسیع بین المللی دارند. آن ها توانسته اند رشد سالانه 10 درصد را تجربه کنند و در خیلی از صنایع تراز اول هستند. چینی ها بازارهای بین المللی را در اختیار دارند و تجربه خوبی را  در فضای فناوری های نو دارند که می توانند در  انتقال این فناوری به شرکت های دانش بنیان و خلاق کمک کار باشند.

تاثیر آن در شرایط تحریم‌ها چیست؟

همیشه در تعاملات بین المللی کشورمان خصوصا در حوزه فناوری و نوآوری حتی زمانی که تحریم ها به این شدت نبود وقتی با کشورها و شرکت های غربی نشست و برخواست می کردیم یک تحفظ ویژه و خاصی در حوزه انتقال فناوری و نوآوری داشتند و به هیچ عنوان قائل به انتقال فناوری و نوآوری به کشور ایران نبودند. اما چینی ها در این زمینه برعکس هستند و یک گشاده دستی خاصی در این موارد دارند. اما کشورهای دیگر تمایلی به انتقال فناوری خصوصا به ایران نداشتند.

چرا که فناوری موجب ایجاد رشد و توسعه و ارزش افزوده می شود و باعث می شود رشد و نواوری در آن کشور سرعت بگیرد. اما از آن جایی که چینی ها در انتقال فناوری با کشورهای دیگر موفقیت های زیادی داشته اند در این حوزه یک گشاده دستی خاصی دارند که ما می توانیم با همکاری های دانشگاهی و مراکز علمی که بین دو کشور از طریق اجرایی شدن این برنامه انجام می شود شاهد رشد و توسعه در گسترش همکاری های دانشگاهی ها و اولویت دادن به انتقال فناوری و نوآوری باشیم.

اروپایی ها و  آمریکایی ها هیچوقت صنایع نو و سنگین خود را به ایران ندادند

یادمان باشد غربی ها و اروپایی ها حتی در رژیم گذشته هم ایران را به نوعی تحریم کرده بودند؛ مثلاً نه اروپایی ها و نه آمریکایی ها هیچوقت صنایع نو و سنگین خود را به ایران ندادند؛ برای همین در شروع نوسازی ایران در رژیم گذشته نیز ناچار صنایعی مانند ذوب آهن و ماشین سازی تبریز را از روسیه به ایران منتقل کرد.

دانشگاه ها به عنوان منبع اصلی پرورش و تولید نیروی انسانی و علم حلقه اول اقتصاد دانش بنیان را تشکیل می دهند بعد از آن پارک های علم فناوری و بعد از آن شرکت های دانش بنیان ،استارتاپ ها و شتاب دهنده ها هستند. این نهادها در کشور چین رشد خوبی داشته و در این زمینه تعامل خوبی در حال انجام است.

هرچند امروز نیز دانشگاه هاْ شرکت های دانش بنیان و پارک های علم و فناوری ما با کشور چین ارتباط خوبی دارند اما با منعقد شدن این تفاهم نامه بین دو کشور و سپس با اجرای اکشن پلن آن، این ارتباط نظام مند تر و دقیق تر می شود.

بحث بعدی اولویت دادن به شرکت های دانش بنیان است. شرکت های دانش بنیان رشد خوبی را در کشور پیدا کرده اند. ما برای اینکه بتوانیم همکاری های برد _ برد با سایر کشورها داشته باشیم باید بسترها و پلت فرم هایی داشته باشیم که بتوانند از فناوری ها و نوآوری های کشور مقابل که حاضر به انتقال آن ها هستند استفاده کنند درواقع شرکت های دانش بنیان نقش سلول های انتقال دهنده و رابطی را دارند که می توانیم ظرفیت های آن ها را در اجرای بهتر این تفاهم نامه بکار بگیریم.

این همکاری چه تاثیری در زیست بوم نوآوری منطقه دارد؟

موضوع دیگر اکوسیستم نوآوری و خلاق در کشور است. چندسالی است که این اکوسیستم در کشور ما شروع به فعالیت کرده است و اقدامات خوبی هم انجام داده اند. ما توانسته ایم استارتاپ های خوبی در این زمینه داشته باشیم. شرکت های خلاق و خانه های نوآوری خوبی را در استان های مختلف شکل داده ایم.  ما می توانیم به وسیله این پتانسیل ها  نوآوری را در منطقه به صورت مشارکتی با طرف های چینی و از طریق بخش خصوصی ایجاد کنیم.

همین حالا نیز در همسایگی ما امارات قطر و سایر کشورها از توانمندی های چین استفاده می کنند. به طور مثال سینوفارم چین با امارات به صورت مشترک در زمینه تولید واکسن کووید_19 فعالیت می کند. حتما ما باید در این زمینه ورود پیدا کنیم و اینکار را انجام دهیم. از طرف دیگر یکی از کارهای خیلی خوبی که کشورما توانسته است در این زمینه فعالیت انجام دهد بحث توسعه در زمینه صنعت نفت و انرژی است. شرکت های دانش بنیان می توانند در این زمینه ها ورود پیدا کنند و مجری و اقدام کننده این تعاملات مشترک باشند.

توسعه دیگری نیز برای شرکت‌های دانش‌بنیان به همراه دارد؟

در زمینه جایگاه صنعت خودرو نیز ما در حال حرکت از شکل طبیعی و فعلی خود به سمت خودروهای برقی و الکتریکی و همینطور خودروهای هوشمند و خودران هستیم که چین در این زمینه  فعالیت های بسیار ویژه ای را انجام داده است. از این رو شرکت های خودرو ساز خصوصا شرکت های خصوصی، شرکت های دانش بنیان فعال در این حوزه می توانند از طریق این تفاهم نامه ورود پیدا کنند و نقش خوبی را در بازار منطقه ایفا کنند.

همچنین کشور چین می تواند تعاملاتی در گسترش کوریدورها و راه های حمل و نقل و ارتباطی از طریق راه ابریشم و کریدور شمال جنوب و شرق به غرب فعالیت های جهش واری را در کشور ما ایجاد کند. در این زمینه نیز شرکت های دانش بنیان حوزه حمل نقل و راه می توانند در پروژه های بالادستی و اصلی آن ورود پیدا کنند و فعالیت های خود را دنبال کنند.

ما در حوزه نفت، گاز و انرژی شرکت های خیلی خوبی داریم و فعالیت های خوبی درحال انجام است. در زمینه پتروشیمی شرکت های دانش بنیان مان کارهای بی نظیری را انجام می دهند. اگر ما بتوانیم از توانمندی های چین هم در این زمینه استفاده کنیم این نوآوری و فناوری می تواند به ما خیلی کمک کند.

در حوزه مناطق آزاد تجاری و صنعتی شرکت های دانش بنیان ما ورود پیدا کرده اند و در حوزه منطقه آزاد چابهار شرکت های دانش بنیان خوبی داریم که در  حوزه پتروشیمی، نفت و انرژی های نو ورود پیدا کرده اند. به صورت کلی کاری که چین می تواند برای ما انجام دهد درست مانند یک همراه بزرگ است. در حوزه فناوری های IT و هوش مصنوعی و پلت فرم هایی که به  حوزه فناوری ارتباطات کشور چین در اشل های خیلی بزرگ و نوآورانه کار کرده است.

در 5G چین حرف اول دنیا را می زند در فضای پلت فرم های دیجیتال توانمندی های خیلی خوبی را از خودش بروز و ظهور داده است. خیلی از پلت فرم های ما می توانند به کمک چین به این موضوعات ورود پیدا کنند و فعالیت های خودشان را در این زمینه گسترش دهند در حوزه فناوری و ارتباطات چین جزو کشورهایی است که اپ هایش میلیاردی است. ما می توانیم از این موضوع کمک بگیریم و شرکت های خود را به این موارد وصل کنیم. در حوزه فناوری ارتباطات از راه دور نسل پنجم در دست چین است.

ما می توانیم در این حوزه از خدمات اساسی آن ها مثل موتورهای جستجو، پست الکترونیک، پیامرسان های اجتماعی، مسیریاب ها، سرور ها، سیستم عامل ها  و حتی تولید تجهیزاتی که برای تلفن همراه ، تبلت، لپ تاپ و موارد دیگر شرکت های دانش بنیان خودمان را وارد کنیم به دلیل اینکه این ها می توانند توسعه نرم افزاری خوبی را از این طریق داشته باشند.

در حال حاضر اکوسیستم خلاق و دانش بنیان ما توانمندی خوبی را در اجرا دارد لذا نیازمند بازار و همینطور تبادل اطلاعات و توسعه را داریم که چین می تواند در این زمینه به ما کمک کند.  در تقویت همکاری های ماهواره ای و رادیویی چین می تواند کمک حال خوبی برای ما باشد. در حوزه همکاری های فینتک و مالی نوآوری هایی که در چین اتفاق افتاده است می تواند در کشور ما نیز باشد.

 در زمینه شرکت های خلاق بحث گردشگری و میراث فرهنگی و فناوری های نرم  در حوزه های نوظهور کشور چین فعالیت های خوبی را دارد که شرکت های خلاق ما می توانند در این حوزه همکارهای خوبی را در فضای شرکت های چینی پیدا کنند.

ما پیش از این نیز با چین ارتباط داشته ایم این سند راهبردی چه کمکی به تقویت این ماجرا می کند؟

در فضای تحریم وقتی که  شرکت های دانش بنیان و خلاق ما با چینی ها همکاری می کنند نمی توانند ظرفیت های خیلی بزرگی را کسب کنند چرا که موانع قانونی و فرا قانونی زیادی توسط نظام بین الملل جلوی پای آن ها قرار می گیرد و دولت چین در این زمینه ها حمایت و تضمین خاصی به شرکت های دانش بنیان ما نداده است و شرکت های دانش بنیان به تنهایی با شرکت های چینی کار می کنند و تابع ضوابطی هستند که این دو کشور باهم نوشته اند.

اما وقتی که بحث همکاری راهبردی 25 ساله ایران و چین مطرح می شود یعنی تمام تضمین های لازم توسط دولت چین و دولت ایران به این موضوع شرکت ها داده می شود و وقتی که این تفاهم نامه بین دولت ها باشد حمایت ها و مشوق هایی که دو دولت در جریان این تفاهم نامه ایجاد کرده اند شرکت ها به راحتی می توانند از آن استفاده کنند. این کمک ها می تواند تسهیلات بانکی، اقامتی، دریافت زمین، معافیت های مالیاتی و گمرکی به شرکت های دانش بنیان باشد که خیلی از این موارد و حمایت ها  پس از عقد این تفاهم نامه و قراردادهای جانبی که بعدا بسته می شود برای آن شرکت ها حائز می شود.

با وجود این فرصت‌های منحصربفرد، چرا شاهد جوسازی‌های منفی علیه این سند همکاری هستیم؟

یک عده می خواهند این تفاهم نامه را هجو کنند و مخالف انجام این موضوع هستند این افراد دو دسته هستند؛ یا کسانی هستند که نا آگاه هستند و عدم اطلاع آنها و صرفا به استناد پمپاژهای رسانه ای غربی مخالفت می کنند که پشت سر آن ها در درجه اول دولت امریکا است برای اینکه یکی از راهکارهای نمایش شکست تحریم ها عقد این نوع تفاهم نامه ها و قراردادها است.

ما باید مانند اینگونه اقدامات را با هند و روسیه نیز داشته باشیم. مطلب بعدی این است که بازار 80 میلیونی ایران از دست آن ها خارج می شود و آمریکا و دولت های غربی می خواهند هم ما را در تحریم داشته باشند هم می خواهند بازار ایران را در دست داشته باشند و از طرف دیگر نمی خواهند ایران به تفاهمات بین المللی که در نهایت به خروج از بن بست و دسترسی به فناوری های نو کمک می کند به همین دلیل است که کشور آمریکا جزو کشورهایی است که مخالف این تفاهنمامه است.

لذا مردم ما ضمن اینکه باید پیگیر موضوع باشند و مطالبه هوشیاری کنند و مجلس بایدبر این قراردادها نظارت کامل داشته باشند ولی الان موضع نگران کننده ای نیست که بدخواهان و کشورهای غربی جوی را ایجاد کرده اند که دارند کشور را می فروشند.

مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به نقل از خبرگزاری فارس