*زینب حمیدزاده
در کشوری که نرخ فارغ‌التحصیلان دختر چند سالی است که از رقبای پسر آن‌ها پیشی گرفته است، متاسفانه حضور دختران دانش‌آموخته در فضای کار کشور تناسبی با این آمار ندارد. نرخ بیکاری زنان تحصیل‌کرده بالای 30 درصد اعلام‌شده و افزایش این عدد در طی سال‌های گذشته یعنی این موضوع نیازمند توجه ویژه و آسیب‌شناسی دقیق است.
از طرفی رشد و تقویت زیست بوم‌های نوآور و مبتنی بر فناوری در زمینه کسب‌وکارهای جدید در ساله‌های اخیر این امیدواری را ایجاد کرده است که زنان تحصیل‌کرده ایرانی بیش از گشته با فرصت‌های خوب از سوی بازار کار مواجه شدند. آن هم بازار کاری که با مفاهیمی چون خلاقیت، مهارت، ایده پردازی و در یک کلمه کارآفرینی مبتنی بر دانش گره خورده است.
فضایی که نه تنها امکان به کار گیری استعداد در زنان با دانش را فراهم می‌کند، بلکه برای زنان کارآفرین و صاحب ایده این فرصت را فراهم می‌سازد تا به عنوان بنیان‌گذار کسب‌وکارهای جدید وارد میدان شوند.
اصولاً توجه به جایگاه زنان در برنامه‌های توسعه دارای اهمیت کلیدی است، زیرا مشارکت زنان در عرصه‌های گوناگون اقتصادی، سیاسی و فرهنگی از شاخص‌های مهم توسعه انسانی و پایدار در تعیین درجه توسعه‌یافتگی محسوب می‌شود و نادیده گرفتن آنان به‌عنوان نیمی از منابع انسانی جامعه، چرخ توسعه جامعه را کند می‌کند.
با توجه به اهمیت توسعه انسانی زنان، ضروری است این بخش به‌صورت ویژه مورد توجه قرار گیرد. زیرا توسعه انسانی زنان، بازده مضاعف داشته و علاوه بر شکوفایی استعدادها و خلاقیت‌های آنان، به پیشرفت سایر شاخص‌ها و ارتقای فرهنگی و جامعه و فرهنگ‌سازی نیز کمک موثری خواهد کرد.
در برنامه ارائه شده توسط رییس جمهوری در شروع کار دولت، موضوعاتی به عنوان راهبردهای دولت در حوزه زنان اشاره شده است. از جمله این موضوعات تقویت باور به حقوق برابر زن و مرد در جامعه، ارتقا موقعیت و جایگاه زنان در خانواده و اجتماع، ایجاد اجماع ملی در رویکرد همه‌جانبه به مسائل زنان، رفع چالش‌ها و موانع فراروی زنان به منظور رشد و شکوفایی استعدادهای آنان، ایجاد فرصت‌های شغلی برابر برای زنان و مردان و بازآوری رفاه برای زنان است.
با وجود برنامه‌های ذکر شده، جای تأمل است که چرا حضور و نقش زنان و دختران در این فضا کمتر از حداقل‌هایی است که انتظار می‌رود. چرا با وجود ظرفیت‌های دانشگاهی و امیدها و انگیزه‌های نسل تازه دختران جوان ایرانی و از همه مهم‌تر فضای نوآورانه و نوین کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و استارتاپ، سهم زنان از اکوسیستم کسب‌وکارهای نوآورانه ناچیز است؟ این سوالی است که باید به ریشه‌های آن پرداخت.
به گفته سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس جمهوری، اکنون ما 3 هزار و 500 شرکت دانش‌بنیان داریم و سال گذشته فروش این شرکت‌ها 40 هزار میلیارد تومان بوده است. اخیراً میزان وام‌دهی بانک‌ها به این شرکت ها به 400 میلیارد تومان در ماه رسیده است و تعدادی از استارتاپ های ما هم هفته‌ای 10 درصد رشد می‌کنند.
از طرفی معاونت علمی تلاش کرده است با توسعه قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برخی مشکلات این حوزه را حل کند. اکنون حدود 130 خدمت را به این شرکت‌ها تخصیص می‌دهند و همه در راستای تسهیل کسب‌وکار است. به برخی از شرکت‌ها معافیت مالیات و گمرکی تعلق می‌گیرد اما تاکید معاونت علمی بر تسهیل کسب‌وکار است.
در حوزه بیمه و مالیات هم تسهیلات مهمی در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد. حال با توجه به آمار و ارقام ذکر شده و از سوی دیگر تسهیلات در نظر گرفته شده برای این‌گونه کسب‌وکارها شاهد این هستیم که درصد ناچیزی از بنیان‌گذاران و اعضای هیئت‌مدیره این کسب‌وکارها را بانوان تشکیل می‌دهند.
به‌عنوان مثال در حوزه علوم کامپیوتر 70 درصد فارغ‌التحصیلان را دختران تشکیل می‌دهند که پتانسیل این حوزه برای بانوان را نشان می‌دهد. اما چرا باید از 400 شرکت حوزه ای-کامرس حدود 20 نفر زن بنیان‌گذار استارتاپ های کسب‌وکار این حوزه باشند؟
حضور کمرنگ بانوان به‌عنوان بنیان‌گذار در حوزه دانش‌بنیان، حاصل موانع شخصی، اجتماعی و فرهنگی است. در همه دنیا چنین موانعی وجود دارد، اما هرچه کشورها به سمت پیشرفته شدن رفته‌اند این موانع کاهش یافته است. به طور مثال بر اساس آمار جهانی 70 درصد خانم‌ها بعد از ازدواج و 80 درصد بعد از فرزند دار شدن، مایل به ترک کار هستند. این مسئله ریسک زیاد کارفرمایان را برای استخدام خانم‌ها به دنبال دارد.
از جمله ویژگی‌های ضروری یک کارآفرین، خودباوری، اعتمادبه‌نفس و قدرت ریسک‌پذیری است که باید در میان بانوان تقویت شود. کارآفرین کسی است که کار مکرر روزمره سازمانی را نمی‌پسندد. اما متاسفانه خانم‌ها حاشیه به ظاهر امن سازمان‌ها و ادارات را برای کار کردن ترجیح می‌دهند و ریسک‌های کارآفرینی مربوط به بنیان‌گذاران کسب‌وکار را کمتر می‌پذیرند.
رویکرد معاونت علمی و فناوری به عنوان بازوی دولت در این راستا، بسترسازی توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان و استارتاپی با بنیان‌گذاری بانوان است، که قطعاً منجر به بهبود و تثبیت جایگاه بانوان در اکوسیستم نوآوری و فناوری و افزایش نقش زنان در توسعه اقتصادی خواهد شد.
یکی از زمینه‌های موجود در حوزه کسب‌وکارهای استارتاپی، صنایع خلاق و فرهنگی است که بانوان به دلیل نوع روحیه، در این زمینه مزیت نسبی دارند و با عنایت به تعداد قابل‌توجه خانم‌های فارغ‌التحصیل دانشگاه‌ها به‌ویژه در رشته‌های هنر، علوم انسانی و کامپیوتر، آنان می‌توانند نقش مهمی در توسعه شرکت‌های خلاق ایفا کنند.
از سوی دیگر حوزه‌هایی نظیر طراحی مدر و لباس، تبلیغات، طراحی و تولید اسباب‌بازی، پویانمایی، محتوای دیجیتال، گردشگری و صنایع‌دستی به عنوان زیر مجموعه‌ای از صنایع خلاق می‌توانند در توسعه اشتغال خانگی بانوان نقش محوری داشته باشند.
برنامه توسعه زیست‌بوم شرکت‌های خلاق عملاً برنامه محوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای حمایت از ایجاد و توسعه کسب‌وکارهای استارتاپی و مشاغل خانگی، با عرضه الگوی نوین کسب‌وکار مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است. لذا برنامه توسعه صنایع فرهنگی و خلاق، یک فرصت استثنایی برای ارائه الگوهای جدید کسب‌وکار بانوان با حفظ فرهنگ ایرانی و اسلامی است.

*مشاور امور بانوان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام /29