*محمود مهرداد شکریه

ماده ماهیتی است که پس از فرآوری از ساختار، ترکیب و خواص معینی برخوردار شده و بر اساس کارکردهای آن می تواند در کاربردهای مختلف به کار گرفته شود. مواد را می توان از جنبه های متعددی همچون ماهیت،‌ کارکرد، منشاء پیدایش یا حوزه کاربرد دسته بندی کرد. یک جنبه دیگر در دسته بندی مواد توجه به سطح توسعه آن ها است از این منظر انواع مختلف مواد می توانند به مواد متداول و مواد پیشرفته تقسیم بندی شوند. مواد متداول موادی از قبیل فولاد، شیشه، سیمان و بتن هستند که برای یک دوره تاریخی طولانی مورد استفاده قرار گرفته اند. روش های فراوری این دسته از مواد به بلوغ رسیده اما به واسطه انگیزه های فنی و صنعتی، بهینه سازی شیوه های فراوری، کنترل کیفیت و بهبود خواص این مواد همچنان در حال توسعه است. مواد متداول به علت نقش محوری آن ها در توسعه اقتصادی مواد اساسی نیز نامیده می شوند.

مواد پیشرفته آن دسته ای از مواد هستند که با روش های نوین تولید شوند و از خواص بهبود یافته برخوردار باشند. همچنین تحقیقات مرز دانشی در مورد آنها در جریان است. همه بخش های صنعتی تحت تاثیر نفوذ مواد پیشرفته قرار دارند و رقابت پذیری آنها به طور فزاینده ای به قابلیت جایگزینی مواد پیشرفته با مواد متداول بستگی دارد. مواد پیشرفته نه تنها عنصر کلیدی برای توسعه صنایع جدید و پیشرفته همچون الکترونیک و هوا و فضا هستند بلکه این مواد می توانند در صنایع مرسوم همچون نساجی، خودروسازی و تولید و توزیع نیرو نیز تحولات اساسی ایجاد کنند.

مواد پیشرفته به شدت تحت تاثیر فنون و روش های ساخت قرار دارند و توسعه کاربرد آنها به گونه ای غیر قابل تفکیک با روش ها و فرایندهای ساخت‌شان عجین شده است. بنابراین فناوری های ساخت پیشرفته نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. بررسی تجارب سیاست گذاری علم و فناوری در کشورهای مختلف حاکی از لزوم توجه دولت ها به حوزه مواد و ساخت پیشرفته به عنوان یکی از محورهای اصلی توسعه فناوری است.

با درک اهمیت اقتصادی و راهبردی مواد پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نسبت به تاسیس ستاد توسعه فناوری های مواد و ساخت پیشرفته اقدام کرد تا با مشارکت همه ذی نفعان مقدمات توسعه نظام نوآوری بخشی در این حوزه را فراهم کند. بدون تردید جریان سازی و همگرایی در این حوزه با توجه به اهمیت و گستردگی آن از یک سو و محدود بودن منابع دولتی از سوی دیگر، نیازمند همیاری همه فعالان و علاقمندان این حوزه در بخش های دولتی و خصوصی است.

*دبیر ستاد توسعه فناوری های مواد و ساخت پیشرفته معاونت علمی