ایران در زمره کشورهای استثنائی در داشتن جلوه های ژئوتوریسم برجسته در خاورمیانه و بلکه در قاره آسیا است. پدیده های ژئوتوریستی در ایران بسیار متنوع هستند چرا که از نظر زمین ریخت شناسی یا ژئومورفولوژی در شمال، جنوب، شرق و غرب، ایران برخوردار از تنوع پدیده های ژئوتوریسم است.

دلیل اصلی گوناگونی  پدیده های ژئوتوریسم در کشور ناشی از تنوع رخساره های زمین شناسی در رابطه با تنوع زیستی و زیست بوم دوران های گذشته تا به امروز است. آثار این رخساره ها بصورت سنگواره های زیبا بخوبی حفظ شده است که حاکی از گسترش دریاها و اقیانوس­های گذشته بویژه اقیانوس تتیس می باشد که بخش عمده­ای از فلات ایران زمین را در گذشته در برگرفته است. نتیجه این رویدادهای زمین شناسی که در ازمنه گذشته در ایران صورت گرفته، موجب شکل گیری پدیده های زیبایی در زمین ریختار شناسی در کشور شده است.

 پدیده های ژئوتوریستی در شمال­ غرب، شمال، شرق و شمال شرق ایران گسترده شده اند. پدیده هایی همچون: پوشش های وسیعی از فوران­ های آتش­فشانی بازالتی که بصورت سنگ های سیاه رنگ دره رودخانه ای زیبائی به نام زنگی مار را بوجود آورده که از کوه­ های آرارات صغیر به طرف حوزه ماکو، شوت و بالاخره بخش غربی دره ارس را بوجود آورده است و شاید کمتر کسی از هم میهنان عزیز ما دره زیبای ارس را مورد بازدید قرار داده باشند. فوران های بازالتی نیز دره زیبائی را بوجود آورده که امروزه به عنوان دره ارس از جلوه های زیبائی مانند سد خداآفرین، سد ارس، کلیسای سن استپانوس و ده ها پدیده زیبای ژئوتوریسم را در مسیر دره زیبای ارس تا پارس آباد مغان شاهدیم.

وجود جنگل های هیرکانی و گل فشان های حوزه دریای کاسپین و وجود اتش فشان ساوالان که همه ساله هزاران توریست را برای ورزش اسکی و استفاده از آبگرم سرعین، بخود جلب می نماید، از دیگر پدیده های گردشگری زمین شناسی در کشور است. این پدیده ها نمادی از زمین گردشگری در نوع خود منحصربفرد در جهان بوده و با شبه جزیره ایسلند قابل­مقایسه است. منابع زمین گرمایی نیز از دیگر اقسام مناظر قابل استفاده و بازدید برای گردشگران به حساب می آید. از آنجمله میتوان به بازدیداز ابگرم رامسر که نتیجه خروج منابع ابگرم از مخزن ژئوترمال کم عمق در امتداد گسله ای از سنگ های گرانوسینیتی سلسله جبال البرز جنوبی و ارتفاعات حوزه سیاهکل و دیلمان است، اشاره کرد که بطرف شرق به برجستگی های اکاپل و کلاردشت منتهی می گردد و سرشار ار مناظر زیبای گردشگری است.

یکی دیگر از پدیده های زیبای ژئوتوریسم ایران، منطقه بین بجنورد و اسفراین است. مناظر زیبائی از پدیده های کارستی بی نظیر در جهان که بصورت غارهای کوچک و بزرگ در سنگ­های آهکی دوره کرتاسه بوجود آمده است که مرکز زندگی (اطراق) جانوران بومی مانند خرگوش، روباه و حتی خرس­های خاکستری و قهوه ای بوده است.

در ایران بیش از 4000 غار وجود دارد که بیش از 90 درصد آنها در سنگ­های آهکی کربناته اواسط یا اواخر دوران دوم بویژه دوره کرتاسه بوجود آمده است که تعدادی از انها مرکز مناسبی برای جلب گردشگر بوده و سالانه هزاران توریست داخلی و خارجی از این غارها بازدید میکنند. غار علی­صدر، غار کتله خور در زنجان، غار قوری قلعه در کردستان، غارهای یخ مراد و غار دربند سمنان و غارهای اطراف دماوند و نیز غارهائی که در محدوده کوه های زاگرس بویژه وجود غارهائی که در گنبدهای نمکی ایران است، از مشهورترین این غارها هستند.

یکی از پدیده های زیبا و کم نظیر در جهان وجود گنبدهای نمکی ایران است که در حوزه سلسله جبال زاگرس از بندرعباس تا شمال غرب خوزستان تا حوالی مرز ایران و عراق بالغ بر 120 گنبد نمکی به چشم میخورد. در اثر فعالیت های زمین ساختی در دوره های گذشته بر اثر فرورانش، تصادم، در نتیجه بردار فشاری شمال و شمال شرقی ناشی از شکافت و یا ریفتینگ بحر احمر در مجموعه زاگرس چین­ خورده که ناشی از یک پدیده ژئوسنکلینال است را شاهد هستیم. دریاچه های زیبائی که در پاره ای از نقاط غربی، جنوب غربی، شمالی و مرکزی ایران مانند دریاچه ارومیه، دریاچه کلاردشت، بختگان، دریاچه گهر و ...گسترده شده اند، از دیگر مجموعه واحدهای زمین گردشگری ایران به شمار می­ آیند.

از دیگر پدیده­ های کم نظیر ژئوتوریستی کشور میتوان به بیش از ۱۰۰ آبشار تا ارتفاع 160 متر بویژه در حوزه زاگرس، بندهای قدیمی مانند بند امیر در فارس، آبگیرها و سدهای زیرزمینی اطراف دزفول اشاره کرد.علاوه برآن، صدها پدیده دیگر مانند گل فشان ها در حوزه غربی و شرقی دریای کاسپین و منطقه گل افشان معروف «کهیر» در ساحل­های مکران بین کنارک و جاسک، پدیده زیبای دودکش جن، قلعه­ های آتش­فشانی خاموش مانند دماوند و تفتان، همگی از ظرفیت های متعدد زمین گردشگری در کشورمان به حساب می آیند که نیازمند شناسایی و معرفی به جهانیان و همزمان توجه و فراهم آوری زیرساخت ها برای بازدید گردشگران، است.

* هیدروژئولوژیست و ‌استاد دانشگاه