*سیاوش سرمدی
پیشرفت فناوری و توسعه جوامع، مستلزم مصرف انرژی است. در واقع، توسعه بدون دستیابی به منابع جدید انرژی امری محال است. از سوی دیگر، مصرف انرژی در شکل غالب آن که عمدتا منشا فسیلی دارد، باعث بروز آسیب‌های بعضا غیرقابل جبران به محیط زیست می‌شود. یافتن منابع انرژی پاک و پایدار که دوستدار محیط زیست باشد و حجم تقاضای روز افزون به انرژی را نیز پاسخ دهد و همچنین کنترل اثرات مخرب زیست محیطی اشکال معمول انرژی، از عمده‌ترین چالش‌های حوزه انرژی در جهان است.
از طرف دیگر، وابستگی فرایندهای تولید، توزیع و مصرف انرژی به مواد در حدی است که اساسا نمی‌توان توسعه شبکه‌های تولید و مصرف انرژی و ذخیره‌سازی آن را بدون توسعه در علم و مهندسی مواد تصور کرد. در این مقاله سعی شده ابعاد ساز و کار موجود در اتحادیه اروپا در ارتباط با استفاده از توانایی‌های علم و مهندسی مواد در حل چالش‌های انرژی معرفی شود. در این بین، بخش قابل توجهی از راه‌حل‌ها، معطوف به حفظ و صیانت از محیط زیست هستند.

رشد تقاضای جهانی به مصرف انرژی
بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (International Energy Agency: IEA)، با فرض عدم تغییر سیاست‌های کشورها، تقاضا به انرژی خام اولیه (Primary Energy) از ۱۲،۲۷۱ میلیون تن معادل نفت (Million tons of oil equivalent: Mtoe) در سال ۲۰۰۸ به  Mtoe ۱۸،۰۴۸ در سال ۲۰۳۵ خواهد رسید. این رشد ۴۷ درصدی در تقاضا نشان‌دهنده سرعت رشد جوامع صنعتی و کشورهای در حال توسعه طی بازه زمانی فوق است. در همین دوره زمانی، میزان تقاضا برای انرژی الکتریکی از ۲۰،۱۸۳ تتراوات-ساعت به ۳۸،۴۲۳ تتراوات-ساعت خواهد رسید که معادل ۹۰ درصد رشد در تقاضا است. ۸۰ درصد این مقدار تقاضا، سهم کشورهای در حال رشد است.

مدیریت انرژی
پیشی گرفتن رشد تقاضا برای انرژی از توانایی واقعی تولید انرژی در سال‌های اخیر موجب شده تا مقوله مدیریت انرژی از اهمیت زیادی برخوردار شود. در مبحث مدیریت انرژی مفاهیمی مانند استفاده هوشمندانه از انرژی، هوشمند سازی شبکه سرمایش و گرمایش خانه‌ها و کارخانجات، استفاده از سیستم کنترل مدیریت انرژی (Energy Management Control System: EMCs) در مراکز عمده مصرف انرژی مانند کارخانجات و تدابیری از این دست با هدف کاهش مصرف انرژی و استفاده بهینه از آن در دستور کار قرار گیرد.
از نقطه نظر صرفا فنی، می‌توان تا افق ۲۰۵۰ میلادی، میزان مصرف انرژی را تا حدود ۲۰ درصد کاهش داد درحالی‌که عملا و بنا بر برخی ملاحظات سیاسی چنین امکانی در عمل قابل تحقق نبوده و می‌توان میزان مصرف انرژی را عملا تا سال ۲۰۳۰ میلادی در حدود ۴ تا ۵ درصد و تا افق ۲۰۵۰ تا حداکثر ۸ تا ۱۰ درصد کاهش داد. با این حال، از دید فنی، بیش از یکصد سناریوی مختلف تحت عنوان فرصت صرفه‌جویی انرژی (Energy Saving Opportunity: EOS) مطرح هستند. این زمینه و ظرفیت فنی بالقوه، فرصتی استثنایی برای سازمان‌های تحقیقاتی و دانشگاهی جهت انجام مطالعه برای هر چه اقتصادی‌تر شدن سناریوهای مزبور و در نتیجه دستیابی به مقادیر بیشتری از صرفه‌جویی در مصرف انرژی فراهم کرده است.

سازمان‌های جهانی سیاست‌گذار حوزه انرژی
اهمیت موضوع انرژی در جهان امروز موجب شده تا سازمان‌های بین‌المللی متعددی با شرح وظایف مختلفی پیرامون موضوع انرژی شکل بگیرد. آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۱۹۷۴ بر اساس پیشنهاد هنری کیسینجر، وزیر خارجه وقت آمریکا، زمانی که قیمت نفت در بازارهای جهانی افزایش ناگهانی یافت تاسیس شد. مقر آژانس در پاریس است و به‌طور کلی می‌توان آنرا پاسخ غرب به سازمان اوپک دانست.

مجمع بین‌المللی انرژی International Energy Forum (IEF)
ایده نخستین مجمع در سال ۲۰۰۰ بیان شد و در سال ۲۰۰۳ با حضور ملک عبدالله، گوردون براون، نخست وزیر انگلستان، و وزیر خزانه‌داری آمریکا شروع به کار کرد. مجمع در مورد انرژی (نفت و گاز) بحث می‌کند و بر مسائل مربوطه احاطه دارد.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی International Atomic Energy Agency (IAEA)
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سال ۱۹۵۷ به پیشنهاد آیزنهاور، رئیس جمهور آمریکا، در سخنرانی‌اش در مجمع عمومی سازمان ملل، پایه‌گذاری شد و یکی از نمونه‌های اندک همکاری غرب و شرق پس از جنگ سرد است.

سازمان ملل متحد United Nations (UN)
سازمان ملل متحد علاوه بر تاسیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چند فعالیت دیگر در زمینه انرژی دارد که عبارتست از:
دبیرخانه تغییرات آب و هوایی
کمیسیون غرامت سازمان ملل متحد
برنامه توسعه سازمان ملل متحد
برنامه زیست محیطی سازمان ملل متحد

گروه ۸ یا G8
اولین نشستی که منجر به تعیین ساختار گروه ۸ شد، در سال ۱۹۷۵ در فرانسه با گرد هم آمدن سران شش کشور فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، انگلستان و آمریکا برگزار گردید؛ در سال‌های بعد کانادا و روسیه نیز به این گروه پیوستند.

اوپک
در بخش عرضه انرژی، اوپک یکی از مهم‌ترین سازمان‌های بین‌المللی است. در سال‌های گذشته اکثر صادرات نفت جهان از طرف کشورهای عضو اوپک صورت گرفته است. این سازمان در سال ۱۹۶۵ رسما شروع به فعالیت کرد.

کنفرانس و دبیرخانه منشور انرژی
معاهده منشور انرژی یک توافقنامه بین‌المللی چند جانبه برای تجارت، انتقال و سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی است و با هدف ایجاد اتحاد بین کشورهای شوروی سابق (پس از فروپاشی) و اروپا در پایان جنگ سرد و ایجاد بازار انرژی وسیع جهانی شکل گرفت.

آژانس انرژی هسته‌ای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه
این آژانس یک نهاد تخصصی در سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای است. ۲۸ کشور عضو آن هستند که به جز لهستان و نیوزلند، مابقی در سازمان همکاری اقتصادی و توسعه عضویت دارند. کشورهای عضو ۸۵ درصد ظرفیت هسته‌ای جهان را دارا هستند.

اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا مؤثرترین نهاد در قانون‌گذاری انرژی در سال‌های اخیر است. دادگاه اتحادیه نیز تأثیرگذارترین دادگاه بین‌المللی در زمینه محیط زیست و حفاظت از آن بوده است. سیاست حال حاضر اتحادیه، جایگزینی نفت و گاز با انرژی‌های تجدید پذیر است.

از بین تمام این نهادهای بین‌المللی، اتحادیه اروپا با هدف تسلط فنی و اقتصادی بر مقوله انرژی، به‌عنوان پرچالش‌ترین حوزه دهه‌های آینده، با تدارکات وسیع همراه با بیشترین سرمایه‌گذاری، در بین سایر سازمان‌های بین‌المللی پیشتاز است. در قسمت بعدی این یادداشت، سازوکارهای حاکم بر این اتحادیه در زمینه انرژی و نقش تعیین‌کننده و محوری مهندسی و علم مواد در آن، معرفی می‌شود.

*مشاور ستاد توسعه فناوری‌های مواد و ساخت پیشرفته معاونت علمی