به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری این رویداد در دو بخش برگزار شد؛ در بخش نخست، مهدی الیاسی، معاون سیاست گذاری و توسعه فناوری معاونت علمی، کیارش فرتاش، مشاور معاون سیاستگذاری و توسعه فناوری، مهدی محمدی، رئیس هیات مدیره انجمن مدیریت فناوری ایران و در بخش دوم محمد حسین متالهی،  دبیر ستاد توسعه زیست فناوری و پزشکی دقیق، احسان عارفیان، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های پزشکی بازساختی و سلول‌های بنیادی و علی‌اسفندیار، سرپرست ستاد توسعه فناوری اپتیک و کوانتوم به ایراد سخنرانی پرداختند.

دغدغه ای که این رویداد دنبال می کرد، آشنایی فناوران و پژوهشگران با فناوری‌های آینده، اثر آن ها در زندگی مردم و وضعیت این فناوری ها در داخل کشور بود.

***

شقایق حق جوی جوانمرد، رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در ابتدای مراسم، ضمن خوشامدگویی، رویداد «کاشتن برای آینده» را اولین رویداد برای روایت‌های ممکن و مطلوب در حوزه‌های مختلف علم و فناوری دانست و در این راستا به مقاله ای با عنوان «ما اصلا برای زندگی در زمان حال ساخته نشده‌ایم» نوشته پروفسور مارتین سلیگمن گریز زد و بر ضرورت داشتن رویکردهای آینده پژوهانه در حوزه علم و فناوری تاکید کرد.

شکل‌دادن به آینده منوط به هم آینده بودن است

مهدی الیاسی، بحث خود را با این نکته کلیدی آغاز کرد که شکل‌دادن به آینده، منوط و منحصر به هم آینده بودن است. به باور او، ساختن آینده در گرو داشتن و ساختن تصورات و خاطرات مشترکی از آینده است و ما باید بر سر این تصورات و خاطرات که وجهی استعاری دارند، به توافق جمعی و اجتماعی برسیم و زمانی که این مهم محقق شد، می توانیم این تصورات استعاری را مبنای گفت و گو ها قرار داده و بر اساس آنها کسب و کارهایمان را تعریف و تنظیم کنیم.

او در توضیح بیشتر ایده خود گفت: «ما نگرانی های مشترک زیادی در داخل کشور داریم  که از آن جمله می توان به مسائل حوزه انرژی همچون کمبود آب و برق، مسائل اقتصادی، عقب ماندگی ها، فشارهای بین المللی و .... اشاره کرد؛ اما نکته ای که نباید از نظر دور داشت، این است که این مسائل خاص جامعه ما نیست و تقریبا تمام دنیا به نوعی با این مسائل دست و پنجه نرم می کنند.»

به زعم او، این ما هستیم که می توانیم انتخاب کنیم کجا قرار بگیریم؛ اینکه با بهره گیری هوشمندانه از فناوری و نوآوری به آینده شکل داده و پیامدهای نامطلوب آن را کم کنیم یا اینکه منفعل عمل کرده و از ظرفیت های فناورانه بهره ای نبرده و صرفا تماشاگر تحولات این حوزه باشیم.

الیاسی ادامه داد: «آینده جایی نیست که به آن می رویم، آینده، جا و لحظه ای است که می سازیم و فناوری و نوآوری یکی از مهم ترین ابزارها در این ساختن محسوب می شوند».

وی در ادامه بر این نکته متمرکز شد که دیگران چگونه خود را در فضای ساختن آینده  قرار می دهند و در این راستا، به انواع فیلم ها، مسابقات و چالش‌های آینده نگاری و موزه‌های آینده ( برخلاف کارکرد مصطلح موزه که ناظر به دستاوردهای گذشته بشر است، دستاوردهای آینده را ترسیم می کند)، اشاره کرد.

معاون سیاست گذاری و توسعه فناوری معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در پایان افزود: باید تک تک به اینکه زیست فناوری چگونه می تواند مسائل ما را حل کند، فکر کنیم تا بتوانیم هم آینده شده و از مزیت های علم و فناوری برای حل مسائل امروزمان بهره ببریم.

با شناخت کلان روندها، جایگاه خود را در اقتصاد جهانی ارتقا دهیم

کیارش فرتاش، سخنران دیگر این رویداد که با عنوان « آینده بینی در جام جم جهانی» سخن می گفت کوشید تا در بحث خود به نقش کلان روندها در شکل دادن به آینده بپردازد و تاکید کرد که تنها بخشی از این کلان روندها امکان تحقق داشته و به واقعیت بدل می شوند و همه آنها نهایتا محقق نمی شود؛ اما با این حال، برای رسیدن به درکی از آینده و ساختن آن، دانستن این کلان روندها یک ضرورت است.

او، کلان روندها را موج‌های پرقدرت شکل‌دهنده آینده دانست که با حرکت در مسیر آنها به راحتی می‌توان در مسیر شکل‌ دادن به آینده قرار گرفت.

به باور او، چه بخواهیم و چه نخواهیم آینده می‌آید و ما نباید در مسائل امروزمان قفل شویم و این نکته ای است که در آموزه‌های دینی هم بر آن تاکید بسیار شده است.

فرتاش در ادامه به نقش کلان روندها، سیگنال‌های ضعیف و شگفتی‌سازها در ساخت آینده اشاره کرد و گفت: « نیروهای پیشران همان تغییرات بنیادین در جامعه، سیاست، اقتصاد، محیط زیست و علم و فناوری هستد. سیگنال‌های ضعیف، نشانه‌های اولیه تغییرات کوچک فعلی هستند که می‌توانند پیشران تغییرات مهم در آینده باشند و شگفتی سازها، رویدادهای تاثیرگذاری هستند که خیلی باور نکردنی و بعید به نظر می رسند اما تاثیرات عمیق و جدی به همراه دارند.»

وی در ادامه به انواع کلان روندهای علم و فناوری، محیط زیست و اقتصاد، محیط زیست و اقتصاد و سیاست و ... اشاره کرد و گفت: تا بیست سال پیش ترکیب قدرت‌های اقتصادی طور دیگری بود و امروز چین و هند از بازیگران جدی محسوب می شوند و اگر ما کلان روندها را بشناسیم، می توانیم جایگاه خود را در اقتصاد جهانی تغییر داده و ارتقا دهیم.

در گذار به تحولات دیجیتالی، کند عمل می کنیم

«ما در پیچ تحول دیجیتال» عنوان سخنرانی مهدی محمدی بود. به زعم او، ما در گذار به تحولات دیجیتالی،  اقتصاد جدید و فرصت های نوین کسب و کار، کند عمل می کنیم و آن چنان که باید سازمان ها و نهادها به آینده نمی اندیشند و درگیر روزمرگی ها هستند این در حالی است که نیاز امروز، ساختن خاطره از آینده است.

او در ادامه جریان شناسی‌ای از تحولات فناورانه بشر ارائه کرد و از چهار انقلاب صنعتی سخن گفت؛ انقلاب اول که از ۱۷۶۰ تا ۱۷۸۰  طول کشید، دوره ای 120 ساله که با  اختراع ماشین بخار، نساجی، فولاد و ساختمان کلید خورد.

 انقلاب صنعتی دوم که با اختراع سیستم های تولید انبوه، رقم خورد و طی آن آمریکا به ابرقدرت صنعتی در جهان بدل شد و هر چه را که دیگران اختراع کرده بودند، به تولید انبوه رسانید، این دوره ۵۰، ۶۰ سال طول کشید.

انقلاب صنعتی سوم از ۱۹۶۰با ظهور کامپیوتر شکل گرفت و طی آن ظرفیت های جانبی ای ایجاد و امکانات مکانیکی با سیستم های نرم افزار گره خوردند. این انقلاب هم چیزی حدود ۴۰، ۵۰ سال به طول انجامید.

 انقلاب چهارم صنعتی از ۲۰۰۷ با آمدن موبایل هوشمند کلیدخورد و در این دوره اتفاقاتی رقم خورد که در طول تاریخ بشر بی سابقه بوده است. این انقلاب هم حدودا ۱۵ سال طول کشید و امروز زمزمه های ورود به انقلاب صنعتی پنجم طرح می شود.

 آنچه محمدی می کوشید از رهگذر این جریان شناسی تبیین کند، این بود که طول عمر انقلاب های صنعتی و تحولات دیجیتال به شدت کوتاه شده است و جوامع در این مسیر به سرعت در حال رقابت و پیشی گرفتن از یکدیگر هستند اما ما در پیچ تحولات دیجیتال، کور مال کور مال، حرکت کرده و از دیگران عقب هستیم.

او با بیان اینکه یک آپارتاید فناورانه در جهان در حال شکل گیری است، ادامه داد: اگر نتوانیم روی موج تحولات سوار شویم و از فرصت‌های هوش مصنوعی استفاده کنیم، عملا میدان را از دست خواهیم داد.

محمدی، اقتصاد دیجیتال را سه لایه دانست و گفت : لایه اول، انقلاب صنعتی سوم است که جوامع دیگر تحولات چشمگیری در آن داشته اند و ما دیگر نمی توانیم در این حوزه ورود کنیم و خود را با دیگر جوامع همراه کنیم.

لایه دوم، اقتصاد پلتفرمی است که در این سطح نیز با فاصله بسیار زیادی از دیگر حرکت می کنیم اما در لایه سوم یعنی کاربردهای هوشمندسازی و استفاده از هوش مصنوعی در فضای کسب و کار اعم از شهر هوشمند، کشاورزی هوشمند، صنعت هوشمند و ... چون هنوز همه ابتدای راه هستند، می توانیم ورودی فعالانه داشته باشیم.

نه در صنعت که حتی در ادبیات هم از انقلاب زیستی فاصله داریم

بخش دوم رویداد با سخنرانی محمد حسین متالهی تحت عنوان "بازی در انقلاب زیستی"  کلید خورد.

او بحث خود را با این پرسش آغاز کرد که «آیا می توان روزی به موجودات زنده کد داد؟» و اگر بله، «ما کجای این فناوری هستیم؟»

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری و پزشکی دقیق در توضیح این پرسش، گریزی به ایده وایتالیزم زد که طی آن دنیای موجودات زنده منفک از دنیای فیزیک در نظر گرفته می شود و گفت: «از عصر پارینه سنگی، ابزار می سازیم و همواره این پیشرفت ابزار با پیشرفت علم همراه بوده است؛ اما با این حال بشر در این مسیر هیچ گاه مهندسی و فیزیک را در پیوند با موجودات زنده ندیده است و عملا دیالوگی بین مهندسی فناوری و زیست شناسی رقم نخورد.  هر چند که گاه مهندسان از طبیعت الهام می گرفتند اما کمتر و یا حتی به ندرت به موجود زنده به عنوان فناوری نگاه کرده و فناوری های درون سلول را مهندسی می کرد.

به باور او، ما میراث دار یک تنوع زیستی  گسترده هستیم ولی این ظرفیت بزرگ برای حل مشکلات ما طراحی نشده است و ما باید از این ظرفیت در فناوری بهره بگیریم.

دبیر ستاد توسعه زیست فناوری و پزشکی دقیق ادامه داد: «فیزیک، فناوری کشف قواعد فیزیک و زیست فناوری، کشف ظرفیت زیستی است اما زیست مهندسی این دو بعد را در هم ضرب می کند و یک انقلاب زیستی را رقم می زند.»

به باور او، برای حرکت در این مسیر به یک بسته جامع نیاز داریم اما واقعیت این است که نه در صنعت که حتی در ادبیات هم از این انقلاب فاصله داریم و به جای تمرکز بر مزیت ها باید به نقاط ضعف مان حمله کنیم.

تکنولوژی و فناوری، پنجره‌ای مغتنم در حوزه درمان است

«ژن درمانی، خرمایی بر نخیل» عنوان سخنرانی احسان عارفیان بود. او در بحث خود بر آینده حوزه درمان متمرکز شد و استفاده از سلول‌های بنیادی، ژن درمانی، مهندسی سلول‌ها، مهندسی بافت و ... را از جمله درمان‌ های نوظهور دانست و جایگاه ما در هر یک از این نوع از درمان‌ها پرسش کرد.

عارفیان، مهمترین خصیصه این جنس از درمان ها را هزینه بالای آنها عنوان کرد به ویژه اینکه در برخی از این درمان ها ما عملا با تعداد بیماران محدودی مواجه هستیم که همین محدود بودن بیماران، بازار درمان این بیماری ها را راکدتر و در نتیجه هزینه های درمان را بیشتر می کند.

دبیر ستاد توسعه فناوری‌های پزشکی بازساختی و سلول‌های بنیادی در این راستا به عملکرد قرص استامینوفن و تاثیر عمومی آن برای اکثر افراد اشاره کرد و ادامه داد: «همین گستردگی تاثیر قرص استامینوفن و درمان تسکین بخش آن باعث می شود تا این دارو ضمن داشتن بازار مطلوب، هزینه تولید کمتری هم داشته باشد اما در برخی از بیماری ها همچون هموفیلی و برخی سرطان ها نیازمند  درمان هایی خاص هستیم که همین خاص بودگی، هزینه های بسیاری را به حوزه درمان تحمیل می کند.»

او در پایان با طرح این پرسش که آیا این هزینه های سنگین در حوزه درمان ادامه می‌ یابد؟ ابراز عقیده کرد که تکنولوژی و فناوری پنجره‌ای مغتنم است که می‌تواند در این مسیر تسهیلگر بوده و بسیاری از مسائل حوزه درمان که  هزینه‌های تولید تنها بخشی از آن است را حلکند. 

فناوری های نوری، جایگزینی اثربخش برای سوخت‌های فسیلی هستند

علی اسفندیار با موضوع «نور به جای نفت» آخرین سخنران این رویداد بود. به زعم او، ما باید از آینده معماری ای در ذهن داشته باشیم و تا زمانیکه که به این تصور نرسیم، نمی توانیم به آن جامه عمل بپوشانیم.

وی با بیان اینکه هر انقلاب صنعتی ای را که بشر پشت سر گذاشته، فرصتی برای تغییر جایگاه کشورها در اقتصاد جهانی بوده است، گفت:«فناوری های نوین، ظرفیت هایی هستند که می توانند ما را از اقتصاد نفت زده رهانده و در مسیر تحولات جدیدی قرار دهند».

 سرپرست ستاد توسعه فناوری اپتیک و کوانتوم با اشاره به اینکه 120 سال از اولین فوران چاه نفت می گذرد و ما هنوز با آن دوپینگ می کنیم، گفت:«سوخت های فسیلی و مشخصا نفت، منابع محدودی هستند و باید به فکر جایگزینی برای آن باشیم؛ به ویژه این که به دلیل نداشتن صنعت و همچنین جمعیت بالا ذخیره خوبی هم دراین حوزه نداریم».

به زعم او، در دهه‌های اخیر در حوزه فناوری های نوظهور اتفاقات خوبی رخ داده و یکی از آنها فناوری های بر پایه نور هستند که طیف وسیعی از حوزه‌های کارکردی  اعم از دفاع،  محیط زیست، سلامت، مخابرات و ..... را پوشش می‌دهد و پتانسیل و ظرفیت‌های بالقوه ای دارد و خیلی از سخت افزار ها امروز به سمت فناوری های نوری و فوتون در حال حرکت هستند. 

اسفندیار با بیان اینکه چین، ژاپن و تایوان در این فناوری پیشگام هستند، این عرصه را فرصت و پنجره ای مغتنم برای ورود ایران دانست و گفت: «در ایران در فناوری های نوری و فوتون در حوزه هایی همچون پزشکی و  سامانه های دفاعی کارهای خوبی شده اما پراکنده است و شایسته است برنامه  همه جانبه ای را برای بهره گیری از این فناوری نوظهور در دستور کار خود قرار دهیم.»

#15