به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست‌جمهوری، بر اساس آمار، بیش از 60 درصد استفاده از رادیوداروها، تنها مربوط به رادیوداروهای تکنسیوم  m99 است.

در ایران سالانه حدود یک میلیون بیمار از رادیوداروهای تکنسیوم- m99 استفاده می‌کنند. تمام نیاز به مولیبدن- 99 به عنوان مادر انواع رادیوداروهای مبتنی بر تکنسیوم- m99 از واردات با ارزش حدود پنج میلیون یورو در سال و با مشکلات فراوان تامین می‌شود.

فرآیند استفاده از این رادیوایزوتوپ در سازمان انرژی اتمی (شرکت پارس ایزوتوپ) وجود داشته و به صورت بومی تولید و در مراکز پزشکی هسته‌ای کشور استفاده می شود. روش اقتصادی و بهترین راه تولید رادیوایزوتوپ مولیبدن- 99 استحصال آن از محصولات شکافت اورانیوم- 235 است.

پیرو حمایت‌های معاونت علمی در سال‌های گذشته، دانش فنی تولید این رادیوایزوتوپ توسط سازمان انرژی اتمی ایجاد شده است. با حمایت های معاونت علمی، شرکت پارس ایزوتوپ و انرژی اتمی، طرح تولید رادیوایزوتوپ مولیبدن- 99 از شکافت اورانیوم- 235 در مقیاس صنعتی با اعتباری به میزان 1200 میلیارد ریال و شش میلیون یورو  (قدر السهم معاونت 600 میلیارد ریال) در حال اجراست.

علی بهرامی سامانی، مدیر پروژه طرح کلان مولیبدن در خصوص اینکه این طرح چه نیازی را برطرف می‌کند، اظهار داشت: مولیبدن جهت تشخیص برخی بیماری‌ها مورد استفاده قرار می گیرد. هر هفته بیمارستان‌ها و مراکز تشخیص پزشکی هسته‌ای سراسر کشور نیازمند رادیوداروهایی بر مبنای استفاده از تکنسیوم-m99 هستند و سالانه بیش از یک میلیون بیمار از تکنسیوم-m99 بهره‌مند می‌شوند.

این نیاز از طریق واردات مولیبدن-99 به میزان 120 کوری و توسط شرکت پارس ایزوتوپ تأمین می‌شود که گاهی تحت تأثیر شرایط کشور تولید کننده و یا تنش‌های سیاسی قرار گرفته و موجب نگرانی بیماران و بستگان آنها شده‌ است. از سویی تمامی حلقه‌های زنجیره‌ی تأمین آن به جز حلقه‌ فرایند رادیوشیمی جداسازی و تخلیص آن، یعنی تأسیسات تولید هدف اورانیومی با غنای 20 درصد و امکان پرتودهی آن در راکتور تحقیقاتی هسته‌ای تهران و تأسیسات تولید انواع کیت‌های رادیودداروی مربوطه، در داخل کشور موجود هستند؛ بنابراین تولید این محصول راهبردی در داخل کشور از اهمیت بسزایی برخوردار است.

وی با بیان اینکه تجربه‌ تولید مولیبدن در مقیاس حدود 120 کوری در هر دفعه از اجرای فرایند در کشور وجود ندارد، تصریح کرد:  تولید مواد پرتوزا دارای ملاحظاتی است که اگر مد نظر قرار نگیرند، ریسک سرمایه‌گذاری در انتقال بلافصل نتایج آزمایشگاهی به مرحله‌ صنعتی بالا بوده و امکان وقوع خسارت‌های جبران ناپذیر وجود دارد، ضمن اینکه تأسیسات سلول‌های داغ در زمان اجرای طرح تولید مولیبدن به روش فعالسازی نوترونی اکسید مولیبدن در شرایط خاص تحریمی مناسب برای اجرای سریع مرحله‌ی صنعتی نبودند، همچنین با توجه به شرایطی که برجام (برنامه‌ی جامع اقدام مشترک) بر طرح اعمال کرد، تصمیم بر آن شد تا طرح تولید مولیبدن در چند مرحله انجام شود. به طوری که امکان انجام طرح با محدودیت های مالی و فناورانه همخوانی داشته باشد؛ لذا طرح کلان زمانی مطرح شد که از انجام صحیح فرایندهای متعدد در تولید اطمینان حاصل شود. این موضوع شامل فرایندهایی که در مراحل اولیه‌ آزمایشگاهی از اهمیت برخوردار نبودند مانند مدیریت پسماندهای جامد، مایع و گازی مدیریت محصولات شیمیایی جانبی بعضاً مضر، می‌شد.

بهرامی سامانی ادامه داد: مسأیل فنی و مهندسی در زمانی که تولید به صورت مداوم (روتین) با فاصله‌ کم (هر هفته) در مدت زمان طولانی (20 ساله) در ورای دیواری بتنی و شیشه‌ سربی و تنها استفاده از دستکهای مکانیکی و مواد خاص مقاوم در برابر پرتو و رعایت الزامات نهادهای مختلف مانند وزارت بهداشت، سازمان محیط زیست، نظام ایمنی کشور، پسمانداری هسته‌ای، پادمان ملی و آژانس بین المللی انرژی اتمی مطرح باشند، به گونه‌ی دیگری نمود خواهند کرد. در اینجا نتایج آزمایش‌های فرایندی که در مراحل آزمایشگاهی و نیمه صنعتی با موفقیت پشت سر گذاشته شدند، راهگشای بسیاری از سوالات جدید خواهند شد. به عنوان مثال داده‌هایی که طراحان بازسازی تأسیسات سلول‌‎های داغ به آن نیاز دارند قبل از اجرای مرحله‌ی صنعتی حاصل نمی‌شوند، لیکن داده‌های پیشین که از مراجع قابل حصول نیستند، چراغ راه خواهند بود. قابل توجه اینکه تجربه‌ فرایند انتخابی در طرح حاضر پیش از این در هیچ کجای دنیای وجود نداشته که آن هم ناشی از شرایط خاص سیاسی و تحریمی بوده است.    

به گفته او، سالانه بیش از چهار میلیون یورو هزینه‌ تأمین رادیوایزوتوپ مولیبدن-99 می‌شود. علاوه بر این، ظرفیت بالقوه‌ای در کشور برای تولید صفحات اورانیومی و پرتودهی آنها در راکتور تحقیقاتی تهران وجود دارد که با اجرای این طرح به مرحله فعلیت خواهد رسید.

مدیر پروژه طرح کلان تولید مولیبدن در خصوص اینکه این طرح در حال حاضر در کدام فاز قرار دارد، اظهارداشت: با توجه به شرایط و نیاز کشور و تغییر راهبردی دنیا در تولید مولیبدن و اینکه تولیدکنندگان منطقه‌ای در حال جایگزین شدن با چند شرکت عمده‌ تولید در دنیا هستند،  فاز نیمه صنعتی با همکاری معاونت علمی و فناوری تکمیل شده و وارد فاز صنعتی شده ایم.

وی ادامه داد: برنامه آتی طرح، افزایش مقیاس تجهیزات فرایندهای رادیوشیمی در شرایط خاص است به طوری که امکان مدیریت و اجرای فرایندهای تولید و پسمانداری برای بازه‌ زمانی 20 ساله با تولید مستمر و بدون نقص هفتگی - هماهنگ با مراحل اصلاح تاسیسات سلول‌های داغ و تجهیزات پرتودهی و ترخیص نمونه‌ پرتودهی شده - وفق شرایط بازرسی‌های بین‌المللی و الزامات دارویی وزارت بهداشت تأمین شود. با توجه به اینکه سایر مجموعه‌های سازمان که در پروژه نقش دارند سیاست‌ها و نقشه‌ راه خود را تعریف کرده‌اند، انجام کامل طرح باید با هماهنگی و در آینده‌ نزدیک بوقوع بیانجامد.

وی همچنین در خصوص ظرفیت تولید مولیبدن خاطرنشان کرد: مبنای این طرح تولید مولیبدن به میزان نیاز کشور با توجه به امکانات و تأسیسات موجود بوده که در صورتی که موضوع صادرات و امکان پرتودهی و انجام فرایند در تأسیسات دیگر باشد، موضوع انتقال دانش فنی بزرگترین دستاورد پروژه خواهد بود.

بهرامی سامانی در پایان خاطرنشان کرد: ظرفیت ایجاد حداقل پنجاه شغل تخصصی مستقیم به مدت 20 سال با اجرای این طرح بوجود خواهد آمد و همچنین در سایر مجموعه‌های مرتبط در سازمان نیز ظرفیت هایی بوجود خواهد آمد.

#15