*سید کاظم علوی پناه

انسان یگانه موجودی است که می‌پرسد و همین پرسشگری است که او را در جایگاه رفیع اشرف مخلوقات قرار داده است  و همین پاسخ به پرسش هاست که راه پیشرفت و تعالی را بر بشر گشوده است. اما برای پاسخ صحیح به پرسش‌های علمی باید تصویر درستی از علم و رابطه علت و معلولی آن داشته باشیم تا بتوانیم روند پدیده های جهان را پیش‌بینی کنیم. در این راستا قبل از پرداختن به هرمبحثی و ارائه راهکارهای علمی برای آن بهتر است به طرح سوال‌های اساسی و بنیادین و حرکت به سوی پاسخگویی به آن سوالات و حل مشکلات موجود پرداخت.

سوال اول: چه مسایلی موجب شده که مشکلاتی بر سر راه تکاملی و چرخه طبیعی  پدیده هایی مانند دریاچه های ارومیه و پریشان و یا باتلاق هایی مانند گاوخونی قرار گیرد؟ آیا آنچه بر سر  آینده محیط زیست کشور عزیزمان خواهد آمد باز هم قابل پیش بینی نیست؟  پاسخ به این پرسش ها این است که هم در گذشته قابل پیش بینی بود و هم در آینده قابل پیش بینی است.

سوال دوم: اینکه آیا عامل اصلی بروز این مشکلات خود طبیعت و پدیده های حاکم بر آن است یا انسان مسبب اصلی آن هاست؟ اگر برخی بر این باورند که طبیعت خود عامل این سیر قهقرایی است باید پاسخی به این پرسش داد که چرا خشکیدن بسیاری از  دریاچه ها، تالاب ها و باتلاق ها، ظهور ریزگردها، فرسایش تشدید شونده خاک ها همه همزمان و در عصر حاضر در حال وقوع است؟ چرا برخی مناطق در جهان از جمله خاور نزدیک و شمال آفریقا در راس مشکلاتی از قبیل فرسایش خاک و  ریز گردها قرار گرفته و کشور ما هم در راس کشور های این منطقه، جا گرفته است؟  بخوبی می دانیم که این اکوسیستم های طبیعی در حال تکامل بوده و محصول ده ها و صد ها هزارسال گذشته اند. پس چرا تکامل جای خود را به نابودی و یا سیر قهقرایی داده است؟ پس انسان ها عامل اصلی آن بوده اند؟ حال اگر انسان ها عامل اصلی هستند فقط شناخت تالاب و طبیعت کافی نیست بلکه بررسی اوضاع اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی حاکم بر آن سرزمین هم لازم است.

سوال سوم: نقش هر یک از عوامل انسانی (Anthropogenic) و محیطی (Environmental) در مخاطرات و مشکلات ایجاد شده برای تالاب چقدر است؟ و آیا تا کنون اقدامات انجام گرفته  برای مهار مشکلات فوق مثبت و موثر بوده است؟ چرا؟
سوال چهارم:کیست که بتواند بر کارکرد جهان شمول قوانین خدا بر روی زمین شک کند؟ اگر خدا می گوید زمین از آن صالحان است آیا آنان که امانت الهی بر روی زمین را به نابودی و سخره می گیرند صالحانند؟ یا  آنان جزو صالحانند که برای تکامل خود، همسو با تکامل طبیعت و در راستای فطرت الهی حرکت می کنند. 

به زجر تمام از طبیعت بپرسدکه هم به نشد سرور آفرینش
ترا کردگار از برای تحفظموکل کند بر سر آفرینش
سوال پنجم:عملکرد ما در رابطه با این مشکلات ایجاد شده برای این نعمات الهی و از جمله تالاب انزلی و رفع مشکلات آن چه بوده است؟  بطور مسلم دخالت و دخل و تصرف های نابجای انسان ها بوده که تالاب را به این وضع رسانده و از طرف دیگر  را ه¬ها ی غیر موثر و عملکردهای نامناسب مسولان و مدیران در امر مدیریت موجبات ایجاد بحران در موضوع تالاب ها گردیده است؟ دنبال مقصر گشتن مشکلی را حل نمی کند ولی راه کاری برای آینده باز می کند:
زدست کوته خود زیر بارم              که از بالا بلندان شرمسارم!
اگر پاسخ این سوال ها را بیابیم راه کار های  موثر برای آینده برای نجات تالاب های کشور به سادگی پیدا خواهد شد. 

*عضو کارگروه صندوق حمایت از  پژوهشگران و فناوران معاونت علمی