بدون تردید یکی از بزرگ‌ترین چالش هایی که تمامی بخش‌های جهان اعم از نهادهای توسعه، سازمان‌ها، دولت‌ها، و کسب‌وکارها با آن روبرو بوده اند شیوع ویروس کرونا بوده است. این پدیده، از نظر تأثیر مستقیم بر بحران بهداشت عمومی، سلامتی و مرگ و میر، و از منظر تأثیرات غیرمستقیم بر ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، توسعه‌ای و سیاسی، پیامدهای درخور توجه و تامل برانگیزی را بر زیست جهانیان داشته است.

سایه گستردن نابهنگام و غیر منتظره ویروس کرونا نشان داد که بدون وجود ابزارهای لازم و کارآمد برای مواجهه با پدیده‌های نوظهور، نه صرفا یک اقلیم یا منطقه خاص بلکه جامعه جهانی می‌تواند آسیب‌پذیر باشد. پاندمی، ویژگی‌های منحصر به فردی را از خود نشان داد. سرعت بالای انتقال و آسیب‌هایی که برای دانش و فناوری حوزه سلامت تازگی داشتند، در کنار نبود یا ضعف سازوکارهای سیاستی و راهبری لازم به منظور مواجهه و ایستادگی در برابر پاندمی، همه از عواملی به شمار می‌رفتند که جامعه جهانی را ناتوان و کار را بیش از پیش دشوار ساخت.

لزوم استفاده از تجهیزات بهداشتی، اقلام ضدعفونی و تجهیزات پیشگیری از شیوع ویروس، یک سوی ماجرا قرار داشت و توانمندی مطالعه، ساخت و ارتقای فرآورده‌های مقابله و ریشه‌کنی آن چالش جدی دیگری به شمار می‌رفت که کشورها را در نخستین روزهای همه گیری به چالش‌های بسیاری دچار ساخت. حجم بالای مبتلایان و مراجعات سرشار به مراکز بهداشتی و درمانی و در مقابل، کمبود تجهیزات اتاق‌های ICU، تجهیزات مورد نیاز حفظ سلامت کادر درمان و مشکلاتی از این دست، کشورها را به تکاپوی تامین تجهیزات به هر نحو ممکن و حفظ داشته‌های موجود واداشت.

یکی از راهبردهای کشورها برای رهایی یافتن از شرایط بحران و کمک به ساختار نظام سلامت کشورشان، حفظ تجهیزات بیمارستانی، تلاش برای وارد کردن تولیدات دیگر کشورها و توقف صادرات تولیداتشان بود. وضعیتی که بسیاری از کشورهای مصرف کننده این تجهیزات را با مشکلات بسیار زیادی برای تامین اقلام و تجهیزات حوزه سلامت مواجه کرد. اما کشورمان در تامین این تجهیزات از عارضه دیگری نیز رنج می‌برد و علاوه بر عدم تمایل کشورها برای فروش تولیدات این حوزه، سایه سنگین تحریم‌ها، مشکلات متعددی را به همراه آورده بود.

پاندمی کرونا بار دیگر نگاه‌ها به درون معطوف شود و یک ضرورت مهم را یادآوری کرد. این‌که برای عبور از گردنه‌های حساس، تا رسیدن به سرمنزل مقصود باید با نگاه به توانمندی‌های درونی، نیازهای فناورانه را تامین کنیم. خوشبختانه بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور کشورمان توانستند با تکیه به توانمندی‌های فناورانه و استفاده از ظرفیت‌های بومی، به تولید تجهیزات این حوزه دست بزنند و ضمن تامین نیاز کشور، در خلق فرصت‌های صادراتی و مطرح کردن برند ایران‌ساخت در تولید تجهیزات و اقلام پیشرفته پزشکی هم‌پای پیشرفته‌ترین و نوآورترین کشورهای دنیا، موفق عمل کنند.

نگاه کشور در طی سالیان اخیر معطوف به واردات محصول و خدمت بوده و عرضه کنندگان نیز صرفا از منظر یک بازار مصرف به این حوزه نگریسته‌اند. شرکت‌هایی که با وجود بهره‌مندی از بازار گسترده و بکر ایران در بسیاری از حوزه‌ها، بستری را برای توسعه و توانمندی ارائه نکرده و در بالفعل کردن ظرفیت‌های بالقوه کاری صورت ندادند.

وجود موانع و سایه‌های تردید بر سپهر فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان که ناشی از سیطره فرهنگ وارداتی و تکیه بیش از یک سده به اقتصاد خام‌فروش و نفتی است، ضرورت وجود ابزارهای سیاستی در حوزه دانش و فناوری و روندهای تسهیل‌گر به منظور رونق فعالیت این کسب و کارها و ایجاد فضای رقابتی در بازار را یادآور شد. چراکه ایران با وجود توانمندی‌های خارق‌العاده در نیروی انسانی متخصص و شرکت های دانش بنیان و خلاق، زمینه لازم برای ایجاد جهشی بزرگ در عرصه‌های مختلف اقتصاد دانش‌بنیان را فراهم کرده است.

در جهت استفاده از این ظرفیت‌‌ها و توسعه توانمندی فناورانه شرکت‌های دانش بنیان و داخلی از طریق یادگیری فناورانه، این معاونت «نظام‌نامه پیوست فناوری و توسعه توانمندی‌های داخلی در قراردادهای بین‌المللی و طرح‌های مهم ملی» گامی در راستای دانش‌بنیان شدن بخش‌های مهم و حساس اقتصادی و انتقال و بومی‌سازی فناوری در معاملات خارجی  و ایجاد بستر ورود نوآوری‌ها به کشور بود.

با توجه به درس‌های آموخته شده از دوران کرونا، می‌بایست در روزهای پیش رو، با ایجاد بسترهای سیاستی و اجرایی مناسب، گامی در مسیر توانمندی فناورانه کشور، برداریم و همان‌طور که در فناوری‌های دفاعی و بالادستی، اقتدارآفرین شده‌ایم، در مسیر فناوری‌های تجاری نیز به گونه‌ای حرکت کنیم که در مقاطع حساس و دشوار، به درون بنگریم و توانمندی‌هایمان را به ظرفیتی برای اقتدار آفرینی بدل کنیم.

این ‌که بتوانیم به کمک بازوهای فرهنگی و ترویجی با تکیه به ابزارهای سیاستی کارآمد زمینه توجه همه بخش‌های کشور را به توانمندی زیست‌بوم نوآوری جلب و عزم را برای حمایت و همراهی آنان جلب کنیم.

*معاون مدیرکل دفتر سیاستگذاری معاونت علمی و فناوری رئیس جمهوری