اصطلاح «گیاه دارویی» دامنه گسترده‌ای ازگیاهان را در برمی‌گیرد که کاربردهای منحصر به فرد گوناگونی برایشان در نظر گرفته شده است. مهم‌ترین کاربرد این گیاهان، استفاده در اهداف دارویی و درمانی است.از گیاهان دارویی در تولید مواد اولیه صنایع گوناگون مانند داروسازی، صنایع غذایی، سموم و آفت‌کش‌های ارگانیک، عطر وچرم‌سازی استفاده می شود.

گیاهان دارویی و فناوری‌های پیشرفته

پیشینه استفاده از گیاهان دارویی، به آغاز زندگی بشری بازمی‌گردد. اولین تمدن ها با گیاهان آغاز و توسعه پیدا کرده است. نسخه های خطی در ایران، مصر، یونان باستان و چینی استفاده از گیاهان بخصوص در امور پزشکی را توصیف کردند. شواهدی وجود دارد که در فرهنگ­های اروپایی و مدیترانه ای بیش از 4000 سال پیش، از گیاهان دارویی به عنوان دارو استفاده می‌کردند.

با وجود پیشرفت‌ فناوری‌های روز، توسعه سیستم‌های پزشکی، گیاهان دارویی و روش‌های درمانی سنتی، به عنوان روش های کمک درمانی و حفظ سلامتی بسیار مورد توجه هستند. افزایش جمعیت، تأمین ناکافی داروها، هزینه بالای درمان‌های مدرن، عوارض جانبی داروهای شیمیایی و ایجاد مقاومت در برابر برخی داروها و اثر گذاری داروهای گیاهی در برخی بیماری ها که درمان دارویی در در طب نوین برای آن ها موجود نیست بیش از پیش موجب اهمیت توجه صنعت داروسازی و درمانی به گیاهان دارویی شده است.

سازمان بهداشت جهانی، در گزارشی تخمین زده است که 80 درصد مردم در سراسر جهان برای برخی از موارد نیازهای مراقبت‌های بهداشتی اولیه خود ، از داروهای گیاهی استفاده می‌کنند. براساس ارائه این سازمان ، حدود 21000 گونه گیاهی توانایی استفاده به عنوان گیاهان دارویی را دارند.

بر اساس داده های موجود بیش از سه چهارم مردم جهان بیشتر به گیاهان و عصاره های گیاهی برای نیازهای مراقبت های بهداشتی خود متکی هستند.

گیاهان دارویی به عنوان منابع غنی از متابولیت­های ثانویه در نظر گرفته می شوند که می توانند در تولید داروها یا فرآورده‌های طبیعی غیر دارویی استفاده شوند. حتی این گیاهان نقش مهمی در توسعه فرهنگ­های انسانی در سراسر جهان دارند.

علاوه بر این، برخی از این گیاهان، به عنوان منبع مهم تغذیه ای در نظر گرفته می شوند و در نتیجه از نظر ارزش غذایی و درمانی دارای اهمیت بالایی هستند.

سبک زندگی مدرن و محصولات سلامت آفرین

با توجه به تغییر سبک زندگی مردم و پیدایش بسیاری از بیماری­های مزمن مانند چاقی، دیابت، کبد چرب توجه به رعایت اصول سبک زندگی سالم با برداشتی از کتب طب ایرانی و پیوند آن با علوم روز و نیز ایجاد نگاهی مدبرانه بر گیاهان دارویی ضروری است.

در نظر گرفتن گیاهان دارویی با توجه به تمامی قابلیت های آن به عنوان میراثی ملی و صنعتی بی نیاز از واردات و مزیت آفرین میتواند دریچه برای آینده جامعه ای سالم تر و اقتصادی شکوفا تر باشد.

ظرفیت ایران در حوزه گیاهان دارویی

ایران با تنوع زیستی بالا، 11 اقلیم از 13 اقلیم شناخته شده جهانی، همچنین تعداد گونه‌های گیاهی ایران در حدود 8 هزار گونه است. بیش از 2500 گونه از گیاهان کشور دارای خواص دارویی، عطری، ادویه‌ها و آرایشی- بهداشتی هستند.

بنابراین، اهمیت اقتصادی گیاهان دارویی برای کشورهایی مانند ایران و دیگر کشورهای در مسیر توسعه، بیش از سایر نقاط جهان است. درایران به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه صنعت گیاهان دارویی به عنوان یکی از حوزه­های اقتصاد دانش‌بنیان، بسیار اثر گذار و قابل توجه است همچنین در نظام سلامت با کمک فرآورده­های دارویی و مکمل طبیعی امکان ارتقاء سطح سلامت جامعه در موضوع پیشگیری و درمان مطرح می­باشد.

نقش دانش‌بنیان‌ها در فرآوری و توسعه گیاهان دارویی

در دو دهه گذشته، پس از تصویب سند ملی گیاهان دارویی و مطرح شدن سیاست های کلی نظام سلامت، ابلاغی مقام معظم رهبری(مدظله العالی) این صنعت شاهد تحولات چشمگیری بود . با این حال، هنوز هم کمبود قابل توجهی در بخش تحقیقات و ارکان مختلف صنعت وجود دارد.

ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به حوزه گیاهان دارویی، موجب شده است ضمن شناسایی ارزش بالای این گیاهان به لحاظ غذایی و درمانی، بخش قابل توجهی از ظرفیت خام و نهفته این حوزه به تولید اشتغال و ارزش افزوده تبدیل شود. شرکت‌های دانش‌بنیان گیاهان دارویی و فرآورده­های طبیعی توانسته‌اند با بهره‌گیری از دانش متخصصان ایرانی گام‌های بلندی در جهت تولید محصولات با کیفیت و صادرات محور بردارند.

ستاد توسعه گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی نیز زیست‌بومی حمایتی برای کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان، خلاق، فناور و استارتاپ‌های این حوزه ایجاد کرده است تا با هدایت تحقیقات دانشگاهی به سمت کاربردی شدن و پیوند توانمندی‌های نوآورانه و ظرفیت ‌های اقلیمی در حوزه گیاهان دارویی، ضمن خلق ارزش افزوده و اشتغال، زمینه برای تولید محصولات ارزشمند و رقابت‌پذیر در بازار جهانی فراهم شود.

یکی از حمایت‌های ستاد، شکل‌گیری زیست بوم  دانش بنیان و صنایع خلاق در این عرصه است، چراکه تمامی حلقه های این زنجیره در کشور وجود دارد.

صنعت گیاهان دارویی و فرآروده های طبیعی در حال حاضر با بیش از 1000 شرکت فناور، 286 شرکت دانش بنیان و 44 شرکت خلاق پتاسیل خوبی برای تحول آفرینی در حوزه اشتغال و تولید و صادرات دارد. ه هر یک از بخش‌های این حوزه به نوبه خود باید مورد بررسی تحلیل و توصیف قرار گیرد.

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام/24