برنامه 10 ساله توسعه فناوری و فرآوری بذر و اندام رویشی گیاهان داروئی که توسط موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال و با حمایت ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تدوین شده است به دنبال حفظ و ثبت ذخایر ژنتیکی 24 گونه گیاه دارویی در کشور است.

گیاهانی چون گل محمدی، کدو کاغذی، انواع آویشن، بابونه، انواع مرزه، نعناع، انواع زیره، گشنیز، ترخون فرانسوی، گل راعی، سنبل‌الطیب، رزماری، سرخارگل، زوفا، ماریتیغال، بادرنجبوبه، گل ساعتی، مرزنجوش، زعفران، مریم گلی، آلوئه ورا، رازیانه، گل همیشه بهار و چای ترش.

یکی از زمینه‌های بکر و مستعد در عرصه کشاورزی ایران استفاده از ظرفیت عظیم گیاهان داروئی کشور است که بنا به دلایلی تا کنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. با وجود اینکه از تعداد حدود 8 هزار گونه گیاهی در کشور بیش از 2 هزار و 500 گونه در تقسیم‌بندی گیاهان داروئی قرار گرفته‌اند، اما فعالیت‌های تحقیقاتی و اجرایی صورت گرفته طی یک دهه اخیر درصد ناچیزی از نیاز موجود در این زمینه را پاسخگو بوده است.

در حوزه گیاهان داروئی کشور به دلیل ابهامات علمی موجود دستیابی به بذر و اندام رویشی مناسب و واجد اصالت و سلامت بسیار دشوار است و تهیه و اجرای طرح‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی بویژه در زمینه فناوری و فرآوری بذر گیاهان داروئی ضرورتی اجتناب ناپذیر است.

با تعریف 3 برنامه ملی قرار است این خلاها پر شود و توسعه فناوری و فرآوری 24 گونه بذر و اندام رویشی گیاهان داروئی اجرایی شود.

1. ثبت ذخایر ژنتیکی گیاهی و ارقام بومی و محلی گیاهان دارویی

یکی از برنامه‌ها در این حوزه ثبت ذخایر ژنتیکی گیاهی و ارقام بومی و محلی گیاهان دارویی است. این کار نیازمند جمع‌آوری توده‌های بومی و محلی گیاه، کاشت و تهیه شناسنامه مورفولوژیک یا به عبارتی انجام آزمون های تمایز، پایداری و یکنواختی به مدت حداقل دو سال است. بنابراین با فرض برنامه‌ریزی برای انجام آزمون ها در مورد 4 گونه گیاهی در سال می‌توان سالانه 2 گونه گیاهی و طی 10 سال 20 گونه گیاهی را به ثبت رساند.

2. افزایش استانداردهای مزرعه و بذر، نهال و نهالستان گیاهان داروئی

استانداردها در این حوزه یا در جلسات مشورتی تدوین  یا با استفاده از استانداردهای مشابه انتخاب می‌شود. در مواردی که اطلاعات موجود در منابع علمی پاسخگوی تعیین شاخص‌های استاندارد نیست باید طرح‌های تحقیقاتی تهیه و نسبت به بررسی موضوع اقدام کرد. با فرض تدوین استاندارد دو گونه گیاه داروئی در سال، طی 10 سال می‌توان استاندارد بذر و یا اندام رویشی 20 گونه گیاه داروئی را تدوین کرد. در حال حاضر با حمایت‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری حدود 10 استاندارد در این حوزه تعریف شده است.

3. ارتقای پروتکل‌ها و دستورالعمل‌های کنترل و گواهی بذر و نهال گیاهان داروئی

کنترل و گواهی بذر گیاهان داروئی نیازمند تدوین پروتکل‌ها و دستورالعمل‌ها برای اعمال استانداردها در مراحل مختلف است. «تعیین شاخص‌های کیفی بذر»، «تعیین مقادیر شاخص‌های کیفی در مزرعه»، «تعیین مقادیر شاخص‌های کیفی در آزمایشگاه»، «تعیین روش‌های بازرسی مزارع تولید گیاهان داروئی» و «روش‌های نمونه‌برداری از بذر (حقیقی و غیر جنسی) گیاهان داروئی» از جمله این پروتکل‌ها و دستورالعمل‌ها است.

مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

#23