بر اساس گزارش تحقیقات و مطالعات بنیادیانگ، در گذشته تصور بر این بود که نوآوری اجتماعی صرفاً در سازمان‌های غیرانتفاعی در بخش غیر رسمی صورت می‌گيرد، اما دیدگاه‌های اخیر تاکید دارند که نوآوری اجتماعی در همه بخش‌ها بروز می‌کند و نوآوری‌های خاص اغلب در تعامل بین بخش‌های مختلف تکامل می‌یابند. بخش‌های «خصوصی» و «دولتی» در هر دو بخش سیاست‌ها و مدل‌های خدمات و بخش «غیر رسمی» و نهایتا «خانواده»، چهار بخش مورد تاکید در ایجاد و توسعه نوآوری‌های اجتماعی هستند.

از سوی دیگر، نوآوری‌ها می‌توانند در بیش از یک بخش درگیر شوند؛ نوآوری شروع شده توسط یک بخش می‌تواند توسط سایر بخش‌ها ادامه یابد.

موسسه دام واد، پنج بازیگر اصلی نوآوری اجتماعی را دولت، شهروندان، سازمان‌های مدنی، نظام آموزشی و شرکت‌ها می‌داند. بر این اساس توفیق نوآوری اجتماعی در توسعه را تعامل متقابل و مستمر آن‌ها می‌دانند.

ارائه یک الگوی جامع از نوآوری اجتماعی

با این حال یک الگوی جامع از نوآوری اجتماعی با قابلیت وفاق عمومی ‌در سطح جهانی  یا حتی ملی ارائه نشده است و پژوهش‌های انجام شده به صورت موردی و در سطح سازمانی بوده است. به عنوان نمونه در یکی از این مطالعات سیاست‌ها، نهادها، فضای اجتماعی، منابع و فضای کارآفرینی از مهمترین معیارها برای ایجاد نوآوری اجتماعی معرفی شده است.

در مطالعه‌ای دیگر، اکوسیستم نوآوری اجتماعی سوئد، متشکل از جامعه مدنی، بخش خصوصی، بخش عمومی و دولتی، شهروندان، کارآفرینی اجتماعی و دانشگاه نام برده شده است. در پژوهش‌های برخی از اندیشمندان، مشخصا محصول، فرآیند و حکمرانی و ظرفیت سازی به عنوان ابعاد اصلی نوآوری اجتماعی مورد توجه قرار گرفته‌اند. بنابراین نوآوری اجتماعی نه تنها خاص بخش خصوصی و غیر انتفاعی نیست بلکه به دلیل گستره ی کاربری آن در سطح جامعه و به تبع آن، ضرورت ایجاد امکان دسترسی به ظرفیت‌ها و قابلیت‌های موجود و استفاده از همه ی منابع، نیازمند همکاری بخش دولتی و حکمرانی با دیگر بخش‌های فعال است.

در این راستا اخیرا شاهد تقاضای بیشماری در حیطه خط مشی گذاری عمومی در نوآوری اجتماعی در مفاهیم، ابزارها، اقدامات مناسب و الگوبرداری هستیم. درواقع تقاضا برای نوآوری اجتماعی به عنوان ابزاری برای سیاستگذاری، همزمان با شدت بحران‌های اقتصادی و مالی اوج گرفته است؛ بروز مشکلاتی چون بیکاری، تغییر هرم سنی جوامع به سمت کهنسالی، تغییرات آب و هوایی و مهاجرت‌های فراملیتی، تنش فزاینده‎ای را در میان جوامع، دولتها و بازار ایجاد کرده است که نشان می‌دهد دنیا در آستانه تحولات بزرگ اجتماعی قرار دارد. لذا به نظر می‌رسد سیاست گذاری در نوآوری به منظور رسیدگی به مشکلات پیچیده ی اجتماعی که بحران‎های کنونی عامل ایجاد آنها هستند، امری ضروری است.

در این راستا با ذکر یک مثال سعی در شفاف سازی اهمیت و ضرورت ورود نوآوری اجتماعی در سیاستگذاری و راهکار به کار گرفته شده جهت دستیابی به این مهم -به عنوان نمونه داریم.

استراتژی نوآوری اجتماعی سئول

زمانیکه ون سون پارک (Wonsoon Park) در سال 2011 مسئوليت شهرداري شهر سئول را بر عهده گرفت، بسیاری او را به عنوان شهردار نوآوری اجتماعی می‌شناختند. او بر تغییر فرهنگ و رابطه بین دولت کلانشهر سئول(SMG) و شهروندان شهر سئول تمرکز کرد و نوآوری اجتماعی را به عنوان راهی جدید برای حل مشکلات اجتماعی که قبلا حل نشده یا به تازگی پدید آمده اند، تعریف کرد. به نظر می‌رسد که این تعریف بیشتر از نیازهای اجتماعی و توانایی‌ها بر روی مشکلات اجتماعی متمرکز است.

ون سون درکارزار تبلیغاتی خود تاكيد داشت كه «شهروندان شهردار هستند» و «مشاركت شهروندان» را به عنوان «یك اصل» تشویق می‌كرد. همین امر نیز به عنوان زیربنای كار وی قرار گرفت.

فلسفه و عملکرد شهردار پارک در گوش دادن و عمل به نگرانی‌های شهروندان از همان ابتدای کارزار انتخاباتی وی مشهود بود. او در خیابان با شهروندان ملاقات و گفتگو می‌کرد و از ابزارهای مختلف رسانه‌های اجتماعی، برای برقراری ارتباط و گوش دادن به نیازمردم استفاده کرد. در حقیقت پارک که از ابتدا ماموریتش بر پایه ی ایجاد تغییر بود، سبب شد تا SMG از مشارکت شهروندان و گفتگوی آزاد در روند سیاستگذاری خود استقبال و استفاده کند. زیرا مشارکت شهروندان در شناسایی و درک بهتر نیازها و چالش‌های اجتماعی از اهمیت بالایی برخوردار است.

ایده‌پردازی با مشارکت شهروندان

درواقع SMG با گوش دادن مستقیم به صدای شهروندان از طریق مدل‌های جدید ارتباطی، سیاست‌ها و راه حل‌های جدیدی را تأمین کرده که نیازهای اجتماعی را برآورده می‌کند. یکی از راه‌های ایده پردازی از طریق مشارکت شهروندان، استفاده از طیف مشارکت عمومی‌است که توسط انجمن بین المللی مشارکت‌های مردمی ایجاد شده است و به منظور افزایش سطح تأثیرگذاری عمومی‌، از اطلاع رسانی تا مشورت، مشارکت، همکاری و در نهایت، توانمند سازی را شامل می‌شود. بعلاوه، این رویکردها باعث ایجاد همکاری و تعاملات جدید بین شهروندان، کارمندان دولت و سیاست گذاران فراتر از فرایندهای معمول کار شده است.
در این راستا شهردار شهر سئول یکی از اصلی ترین مکانیزم‌هایی که برای ایجاد بستری باز در مدیریت شهر و امکان مشارکت شهروندان استفاده کرد، مدل‌های جدید ارتباطات بصورت آنلاین و آفلاین بود. ابزارهایی که برای ارتباطات آنلاین در نظر گرفت هم عبارتند از: پلت فرم پخش زنده آنلاین، وب سایتی که محتوای ایجاد شده توسط کاربر را نشان می‌دهد، وب سایت رسمی SMG، بستر آنلاین برای جمع آوری ایده‌ها، برنامه ای در تلفن همراه برای رسیدگی به شکایات شهروندان و برنامه ای دیگر برای پیشگیری و اطلاع رسانی از مشکلات و چالش‌ها. ضمن اینکه دو بخش اصلی که در توسعه و اجرای فعالیت‌های نوآوری اجتماعی پارک وجود داشتند.

دفتر نوآوری اجتماعی و دفتر ارتباطات عمومی بودند. این دو دفتر مستقیما زیر دفتر شهردار قرار داشتند که نشان دهنده عزم او برای قرار دادن نوآوری اجتماعی و مشارکت شهروندان به عنوان اصول اصلی مدیریت شهری بود.

میراثی ماندگار برای شهرها

از اقدامات خلاقانه وی در طول دوره خدمتش می توان به قرار دادن یک گوش بزرگ در بیرون تالار شهر برای گرفتن پیشنهادات مردم اشاره كرد تا نشان دهد به که نظرات آنها گوش فرا می دهد. تاسیس پارک نوآوری اجتماعی و دفتر سیار شهردار نيز ازجمله ديگر اقدامات او بود كه به گفته خودش «تغییر زندگی شهروندان سئول تنها از پشت میز امکان پذیر نیست، بلکه باید به درون زندگی آنها رفت». درواقع او نحوه تعامل شهروندان با حکومت را تغییر داد و اولین شهر مردم محور (برپایه ی قدرت مردم) در جهان را بنا نهاد و به گفته ی جف مولگان اندیشمند و نظریه پرداز حوزه نوآوری اجتماعی، وی میراثی ماندگار برای اداره کلان شهرها بر پایه ی خلاقیت و دلسوزی به یادگار گذاشت.

ون سون پارک با رویکرد نوآورانه اش در سیاستگذاری کلان شهر سئول نشان داد که مشارکت شهروندان در روند سیاستگذاری به ترسیم نیازهای اجتماعی و شناسایی راه حل‌های بالقوه کمک شایانی می‌کند. ضمن اینکه، این نوع تعامل باعث ایجاد نقش‌ها و روابط جدید، توسعه دارایی‌ها و توانایی‌ها و استفاده بهتر از دارایی‌ها و منابع می‌شود.

اما این رویکرد نیز  مشکلات و موانعی در مسیرش داشت که شاید بزرگترین آن، چالش در تشویق اعتماد بین شهروندان، افسران عمومی، گروه‌های مدنی و کارشناسان برای همکاری و ایجاد راه حل‌های جدید باشد. زیرا تجربیات گذشته، بسیاری از مردم کره جنوبی را به این فکر انداخت که فرایندهای تعامل شهروندان اتلاف وقت است و این احساس، بی علاقگی نسبت به فعالیتهای مشارکتی را در شهروندان ایجاد می‌کند. با این حال رویکرد ارتباطی چند کاناله SMG علی رغم چالش‌هایی که داشت، درس های ارزشمندی را به سایر شهرهایی که با جاه طلبی قصد دارند نوآوری اجتماعی را آغاز و هدایت کنند، ارائه می‌دهد.

گزارش از مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری