نانوفناوری شاید در یک دهه گذشته عمدتاً در فضایی بسیار محدود و خاص کاربرد داشت اما چشم‌اندازها و راهبردهایی که بر اساس اسناد بالادستی کشور تعریف شد، اکنون می‌توان ادعا کرد نانوفناوری به مثابه یک ضرورت و لازمه جامعه‌ای توسعه یافته، پیشرفته و فناور شناخته شده است.

این موضوع در افق سال 1404 که سال 96 به تصویب هیئت وزیران رسید، بار دیگر مورد توجه و تاکید قرار گرفت و اولویت‌هایی چون تبدیل شدن ایران به یک مرجع علمی و صدور محصولات دانش‌بنیان ایران‌ساخت حوزه نانو به جهان، گام‌هایی در همین راستا است.

بر اساس این رویکردها، چشم انداز و سه هدف کلان برای ده ساله دوم پیشرفت نانو در کشور معین شد. مطابق با چش مانداز تعیین شده، پیشرفت های فناوری نانو در ایران اسلامی تا سال 1404 با تأثیرگذاری در آبادانی کشور و تولید ثروت، موجب بهبود زندگی مردم می‌شود.

اما توسعه نانوفناوری در ایران سه هدف کلان را دنبال می‌کند که دست‌یافتن کشورمان به جایگاهی مناسب در دانش و فناوری نانو آن هم در ابعاد جهانی است، یکی از مهم‌ترین این محورها به شمار می‌رود. اما توسعه اقتصاد نانوفناوری یکی دیگر از اولویت‌های راهبردی ستاد، کسب سهم مناسبی از بازار جهانی فناوری نانو فناوری و افزایش نقش آن در بهبود کیفیت زندگی جامعه است.

در این راستا سهم بازار ایران از نانوفناوری توانست روند رو به رشدی را تجربه کند و بازار کالاها، تجهیزات نانو، خدمات فناوری نانو توانسته است در تمامی عرصه‌ها افزایش را تجربه کند به طوری‌که در سال ۱۳۹۸ حجم بازار نانوی ایران ۷۴ درصد نسبت به سال قبل رشد داشت. در پایان سال ۱۳۹۸ در مجموع 234 شرکت در زمینه تولید محصولات، تجهیزات و خدمات حوزه فناوری نانو فعال بودند که میزان فروش بیش از 487 میلیارد ریال را ثبت کردند. گزارش بازار سال 99 حوزه نانوفناوری در پاییز سال جاری منتشر خواهد شد.

در سال‌های اخیر، بیش‌ترین حجم بازار نانو، معادل ۹۶درصد، متعلق به کالاهاست. بخش خدمات در سال گذشته نزدیک 130 درصد رشد داشت و از ۴۴۳ میلیارد ریال به ۱۰۱۵ میلیارد ریال رسید.

همچنین بیش از 55 درصد از حجم بازار کالاهای فناوری نانو، به حوزه ساخت‌وساز تعلق دارد و دیگر صنایع همچون خودرو، نفت و گاز، نساجی و پلیمر و کامپوزیت با سهم بین 2.9 تا 2.5 درصد در رتبه های بعدی قرار دارند.

تا به این‌جای کار علیرغم موانع، محدودیت‌ها و مشکلات، نانو فناوری مسیر خود را شتابان به جلو برده است. اما برای شتاب هرچه بیش‌تر کشور در این فناوری لازم است تا برنامه‌های راهبردی مانند ترویج و فرهنگ‌سازی نانو، توسعه سرمایه انسانی و کیفیت علمی، توجه به فناوری‌های کلیدی نانو، توسعه صنعتی، پیاده سازی استاندارد و ایمنی نانو مورد توجه قرار بگیرد.

با ادامه این روند امید است تا افق 1404 ایران به عنوان قطب اصلی نانوفناوری در منطقه و برتری فناورانه و اقتصادی در این حوزه رقم بخورد.

*دبیر ستاد توسعه فناوری نانو  معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری