همچنین ایجاد رشد پایدار برای نسل‌های آتی و کاهش آثار زیان‌بار زیست محیطی از دیگر دستاوردهای این حوزه است. تولید مقادیر بالای پسماندها در اثر فعالیت‌های اقتصادی و مصرف محصولات توسط افراد، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که امروزه در کره زمین وجود دارد.

بر اساس گزارش بانک جهانی، تنها در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) که در آن‌ها مصرف‌کنندگان نقش مهمی در چرخه اقتصادی ایفا می‌کنند، سالانه 527 میلیون تن زباله و پسماند تولید می‌شود که 44 درصد از کل زباله در جهان را شامل می‌شود.

در سطح جهانی، روزانه در حدود 5/3 میلیون تن زباله تولید می‌شود و این رقم در طول یک سال به حدود 3/1 میلیارد تن می‌رسد. از این رو، بحران تولید زباله در مدل اقتصادی مرسوم کنونی که مبتنی بر مدل خطی استخراج منابع، تولید، مصرف و دور انداختن است، بسیار جدی است. شاید بتوان بهترین پاسخ به این بحران را استفاده از مدل اقتصاد چرخشی دانست که طی آن، تلاش می‌شود در فرآیند بازیافت پسماندهای بخش تولید و استفاده مجدد از این مواد، بهره‌وری اقتصادی و تولید را افزایش داد و همزمان، آسیب‌های مصرف بی‌رویه که به اتمام سریع منابع و اثرات زیست محیطی منجر می‌شود را مهار کرد. در ادامه، به بررسی مفهوم، مزایا و نمونه‌های موفق استفاده از اقتصاد چرخشی پرداخته می‌شود.

اقتصاد چرخشی چیست

اقتصاد چرخشی، مدلی از تولید و مصرف است که شامل اشتراک گذاری، اجاره، استفاده مجدد، تعمیر، بازسازی و بازیافت مواد و محصولات موجود تا آنجا که ممکن است، می‌شود. با این روش، چرخه عمر محصولات نیز افزایش می‌یابد.

در عمل، اقتصاد چرخشی به این معناست که پسماندهای حاصل از تولید به حداقل برسد. زمانی که یک محصول به انتهای عمر خود می‌رسد، مواد استفاده‌شده در این محصول در هر بخش از صنعت که آن را نیاز دارد، یکبار دیگر به کار گرفته می‌شود. این مواد می‌تواند بارها و بارها به‌طور مولد مورد استفاده قرار بگیرد و از این رو ارزش بیشتری خلق کند.

اقتصاد چرخشی که در واقع می‌توان آن را به یک چرخه‌ در اقتصاد تشبیه کرد، متفاوت از مدل‌های سنتی و خطی اقتصاد است که بر اساس الگوی استخراج مواد، ساخت محصول، مصرف و دور انداختن است. مدل اقتصاد چرخشی مبتنی بر استفاده از مقادیر قابل توجه انرژی و مواد ارزان و در دسترس است.

همچنین بخش دیگری از این مدل بر اساس منسوخ شدن برنامه‌ریزی برای عمر مصرف محصولات است؛ به این معنا که در مدل اقتصاد خطی و سنتی، تولیدکنندگان تلاش می‌کنند هر یک از محصولات‌شان دارای عمر محدودی باشد تا مصرف‌کنندگان ناچار شوند دوباره آن‌ها را خریداری کنند. این مدل تولید و مصرف، به تدریج در حال منسوخ شدن است و برای نمونه، اتحادیه اروپا در تلاش است که با استفاده از مدل اقتصاد چرخشی، تولید و مصرف بی‌رویه را که زیان‌های قابل‌توجهی برای زیست‌بوم دارد، مهار کند.

مزایای اقتصاد چرخشی را بشناسیم

اتحادیه اروپا در بخشی از استراتژی سال 2020 خود در نظر دارد تا به رشد هوشمندانه، پایدار و جامع دست یابد. با حمایت پارلمان و شورای اروپا، قرار است از مدل اقتصاد چرخشی برای نیل به این هدف استفاده شود که می‌تواند مزیت‌های مهمی درپی داشته باشد. در ادامه، مهم‌ترین مزیت‌های اقتصاد چرخشی بررسی می‌شوند:

1. -   ارتقای دستاوردهای اقتصادی در حین کاهش استفاده از منابع
2. -   شناسایی و ایجاد فرصت‌های جدید برای رشد اقتصادی و تقویت نوآوری
3. -   تضمین امنیت تامین منابع ضروری
4. -   مبارزه علیه تغییرات آب و هوایی و محدودسازی تاثیرات زیست محیطی که در اثر استفاده بی‌رویه از منابع ایجاد می‌شود

نمونه‌های موفق اقتصاد چرخشی در کجاست

هنگ‌کنگ یکی از پر جمعیت‌ترین شهرهای جهان است که سالانه بیش از 6 میلیون تن زباله و پسماند تولید می‌کند. از این رو، نیاز به تغییر رویه در مدل اقتصادی کنونی این کشور که بر اساس تولید و مصرف هرچه بیشتر برای رشد اقتصادی است، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. در این شهر، اقتصاد چرخشی هنوز یک عبارت جدید است؛ اما برخی از کارآفرینان تلاش کرده‌اند با استفاده از این نوآوری اجتماعی، به بحران پسماند در این شهر پاسخ مناسب دهند و همزمان برای خود و جامعه نیز خلق ارزش کنند. در ادامه به برخی از موفق‌ترین نمونه‌های اقتصاد چرخشی در هنگ‌کنگ پرداخته می‌شود.

وی سایکل (V Cycle) یکی از این نمونه ها است. این شرکت دو ماموریت مهم دارد. حل بحران پسماندهای پلاستیکی و حمایت از افراد تنگدست.

وی سایکل بر این باور است که آگاهی افراد از محیط در عطوفت انسانی آن‌ها تاثیر دارد. مشکل پسماند در هنگ‌کنگ در بسیاری از جهان منحصر به‌فرد است و یکی از این ویژگی‌ها، نقش افراد سالخورده در صنعت بازیافت است. آن ها به‌صورت روزانه، پسماند را جمع‌آوری و به این روش به محسط زیست کمک می‌کنند؛ با این حال، دستمزدی که به آن‌ها پرداخت می‌شود، نمی‌تواند هزینه‌های زندگی را تامین کند. در هنگ‌کنگ، بخش اعظم بار پاک‌سازی شهر از زباله‌ها، بر دوش سالخوردگان است؛ بنابراین برای کاهش فشار بر سالخوردگان، وی سایکل به آموزش شرکت‌ها، مدارس و اذهان عمومی در مورد تاثیرات منفی پسماندهای پلاستیکی بر محیط زیست اقدام کرده است. وی سایکل با این روش، پسماندهای پلاستیکی را وارد چرخه تولید محصولات مختلف می‌کند تا این مواد در چرخه اقتصادی باقی بمانند. به‌علاوه، آن‌ها در نظر دارند تا مشاغل بیشتری را با تمرکز بر اشتغال سالخوردگان در هنگ‌کنگ ایجاد کنند و به این ترتیب از افراد تنگدستی که در فقر هستند، حمایت کنند.

انگیره‌بخشی به افراد برای شرکت در روند بازیافت

حدود سه هزار و 200 تن پسماند غذایی به‌صورت روزانه در هنگ‌کنگ تولید می‌شود، حتی اقلام غذایی که در آستانه تاریخ انقضا قرار دارند یا تنها چند روز از انقضای آن‌ها گذشته است نیز دور ریخته می‌شوند. گرین پرایس سوپر مارکت که در سال 2016 راه‌اندازی شد، در زمینه اقلام غذایی در آستانه تاریخ انقضا و مازاد متخصص است و با این روش به مشتریان خود کمک می‌کند تا در هزینه‌هایشان صرفه‌جویی کنند. ایده این سپور مارکت این است که افراد بتوانند کالاهای با کیفیت را با تخفیف‌های قابل‌توجه خریداری کنند.

انگیره‌بخشی به افراد برای شرکت در روند بازیافت می‌تواند چالش بزرگی باشد. کربن کوینز در این راستا، به شهروندان هنگ‌کنگ کمک می‌کند تا بطری‌های دور ریختنی خود را به پول تبدیل کنند. با استفاده از دستگاه‌هایی که این شرکت در مکان‌های عمومی قرار داده است، افراد می‌توانند بطری‌های پلاستیکی، آلومینیومی و شیشه‌ای خود را در این دستگاه بیندازند و پاداش دریافت کنند تا به این صورت، افراد به مشارکت در برنامه‌های بازیافت تشویق شوند. این پاداش به صورت سکه‌های کربنی به افراد داده می‌شود و آن‌ها می‌توانند در شبکه‌ای که مربوط به داد و ستد کربن کوینز است، این سکه‌ها را به پول نقد تبدیل کنند یا با استفاده از آن‌ها، اقدام به خرید کالاهای دیگر کنند.

مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری