یکی از پدیده‌هایی که تمامی کشورها با آن مواجه‌اند، مهاجرت است اما نحوه سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و مواجهه کشورها با آن می‌‌تواند زمینه‌ساز ایجاد یک تهدید جدی برای منافع ملی یا بدل کردن این پدیده به یک فرصت باشد.

تحول در رویکرد

یکی از ضرورت‌های اساسی برای تبدیل پدیده مهاجرت به فرصت، شناخت نرخ جمعیتی و روند آماری مهاجرت در کشورها بر اساس معیارهای مخختلف است. بسیاری از کشورها در این فرآیند، زمینه‌ای صعودی داشته یا روندی نزولی را در پیش گرفته است. شناخت این آمارها می‌تواند به درک تصویر روشنی از واقعیت مهاجرتی ایران کمک کند.

شناخت معیارهای اثرگذار بر مهاجرت، از جمله بلایای طبیعی، جنگ، آسیب‌ها و سیاست‌های داخلی و بین‌المللی کشورها از مواردی هستند که بر روند مهاجرت تاثیر می‌گذارند.

بر اساس آمارهای رصدخانه مهاجرت ایران، یکی از عوامل اثرگذار بر جمعیت و گستردگی مهاجرت گسترش ویروس کووید 19 و بسته شدن مرزها و محدودیت در جابه‌جایی در بسیاری از کشورها بود. به طوری‌که مهاجرت‌های بین‌المللی در سال 2020 با افت بسیاری همراه بوده است. از جمله اثرات شیوع این ویروس می‌توان به بسته شدن در مراکز آموزشی به روی دانشجویان بین‌المللی، ریزش قابل توجه مهاجرت برای اشتغال و همچنین کاهش تعداد پناهجویان جدید در جهان اشاره کرد.

شناخت روند جمعیتی مهاجرت

بر اساس آمارهای تحلیلی رصدخانه مهاجرت ایران،  جمعیت مهاجران جهان در سال 2020 میلادی بالغ بر 281 میلیون نفر است که 3.6 درصد از جمعیت جهان را تشکیل می دهد.

جمعیت مهاجران ایرانی در دنیا بر اساس آخرین آمار موجود قابل استناد در سال 2020 میلادی، 1.8 میلیون نفر است که 2.23 درصد از جمعیت کشورمان را تشکیل می دهد. هر چند بر اساس منابع داخلی، مهاجران ایرانی خارج از کشور 4 میلیون نفر برآورده شده است که این آمار بر اساس منابع بین المللی باید مورد بررسی بیش‌تری قرار بگیرد.

آن‌طور که در آمارهای این رصدخانه اعلام شده، جمعیت مهاجران ایرانی در دنیا در سال 1990 میلادی، بالغ بر 820 هزار نفر بوده است، که این رقم در سال 2020 میلادی به 1.8 میلیون نفر رسیده و در 3 دهه گذشته، جمعیت مهاجران ایرانی 2.2 برابر شده است.

جمعیت مهاجران در آمریکا به مدت 2 دهه روندی صعودی داشته است و رکورد افزایشی بوده بطوریکه جمعیت مهاجران از حدود 20 میلیون در 1990 به حدود 48 میلیون در سال 2019 رسیده است. اما در حالی‌که برخی از آمارهای نادرست از روند فزاینده تعداد مهاجران ایرانی می‌گوید، ایران در جمع کشورهای مهاجرفرست به آمریکا قرار ندارد.

فرصت‌سازی در مهاجرت

به گفته نیلوفر باقرنیا پژوهشگر رصدخانه مهاجرت ایران، در حالی که کشور چین یکی از بزرگ‌ترین کشورهای مهاجرفرست به آمریکا به شمار می‌رود، توانسته از این پدیده به عنوان فرصتی برای توسعه، ارتقای فرهنگی و اقتصادی بهره بجوید.

وی با بیان این‌که سیاست‌گذاری صحیح کشورها می‌تواند از مهاجرت یک فرصت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بسازد، عنوان می‌کند، در حالی که تعداد قابل توجهی از شهروندان چین در ایالات متحده سکونت داشته‌اند از این فرصت برای توسعه اقتصاد و ارتقای صنعت کشوشان بهره جسته‌اند.

میزان تمایل و انگیزه این نیروی انسانی برای بازگشت به کشور، نقش قابل توجه سیاست‌های بازگشت مهاجران را نشان می‌دهد که به اعتقاد این پژوهشگر مهاجرتی سهم قابل توجهی در رشد و توسعه آموزش، فناوری، صنعت و فرهنگ این کشور ایفا کرده‌اند.

به گفته باقرنیا، در حالی‌که سهم ایران از جمعیت جهان چیزی در حدود 1.07 درصد است، سهم ایران از جمعیت مهاجران جهان از رقم 0.54 درصد در سال 1990 میلادی به رقم 0.70 درصد در سال 2020 افزایش یافته است که همچنان پایین تر از سهم جهانی جمعیت ایران است.

بنابراین، با در نظر گرفتن شاخص سهم ایران از جمعیت جهان، سهم ایران از جمعیت مهاجران جهان در طول 30 سال گذشته همواره زیر یک درصد بوده است و هیچ‌گاه به 1 درصد نیز نرسیده است.

به گفته پژوهشگر حوزه مهاجرت، به هر میزان که راهبردهای چرخش و بازگشت نخبگان به صورت جدی‌تری دنبال شود، کشوراز فواید آن نفع خواهد برد و ضمن توسعه به کمک نیروی انسانی، دست ایران در تعاملات بین‌المللی و سیاسی گشاده‌تر خواهد بود.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

#24