کشور ایران به لحاظ موقعیت خاص زمین شناسی، جغرافیایی و اقلیمی خود همواره در معرض وقوع انواع مخاطرات و سوانح طبیعی مانند زلزله، سیل و خشکسالی، آتش سوزی و اخیرا طوفان‌های شدید گرد و خاک قرار دارد.
به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، هر از چند گاهی شاهد وقوع یکی از این بحران ها در برخی مناطق کشور و تلفات و خسارات سنگین ناشی از آن هستیم. تنها در مورد زلزله، با نگاهی گذرا به پیشینه آمار تلفات جانی به واسطه زمین لرزه های ویرانگر اخیر در دنیا، این واقعیت نمایان می شود که ۸۰% تلفات جانی این زلزله ها مربوط به ۶ کشور چین، ایران، پرو، شوروی سابق، گواتمالا و ترکیه بوده و در ۱۰۰ سال اخیر بیش از یکصد و پنجاه هزار نفر از هموطنان در اثر زلزله جان خود را از دست داده‌اند.
مدیریت چنین بحران هایی مستلزم ابزار و اطلاعات مختلفی است که از مهمترین آن ها اطلاعات مکانی و توصیفی صحیح، دقیق و بهنگام از سراسر کشور است. در این راستا در کشورهای توسعه یافته، استفاده از فناوری سنجش از دور همگام با سامانه اطلاعات مکانی (GIS) به عنوان ابزارهایی کارآمد جهت پایش و مدیریت بحران در سطح ملی و منطقه‌ای به شمار می‌آیند.
فناوری سنجش از دور و به ویژه سنجش از دور ماهواره ای قادر است اطلاعات ارزشمندی را در مواقع اضطراری از نواحی خسارت دیده و همچنین در معرض خطر با کمترین هزینه ممکن در اختیار قرار دهد. رویکرد استفاده از این فناوری به حدی در حال گسترش است که کشورهای پیشرو در زمینه هوافضا برنامه های ویژه ای جهت ساخت و ارسال ماهواره های سنجشی و همچنین توسعه خدمات و سامانه های عملیاتی ویژه جهت پایش مخاطرات طبیعی و غیر طبیعی در دستور کار خود دارند.

فناوری سنجش از دور و GIS در مدیریت بحران
فناوری سنجش از دور همگام با سامانه GIS قادر است در کلیه بخش های مربوطه از قبیل پیشگیری، آمادگی، حین بحران و همچنین امداد و بازسازی پس از بحران نقشی محوری ایفا کند.

نقش فناوری سنجش از دور در مراحل ذکر شده کاملا بی بدیل بوده و امروزه با بهره‌گیری از انواع ماهواره های مدار قطبی و زمین آهنگ و همچنین توسعه سنجنده‌های تصویربرداری متنوع و با وضوح بسیار بالا، هر نوع مخاطره‌ای در هر شرایط آب و هوایی قابل پایش و ارزیابی است.

فناوری سنجش از دور و GIS در مدیریت بحران سیل
امروزه داده‌ها و خدمات سنجش از دور، هسته اصلی سامانه‌های پایشی ملی در کشورهای پرحادثه‌ای از قبیل چین، هند، برزیل و پاکستان به شمار می‌روند. فناوری سنجش از دور قادر است قبل از وقوع بحران سیل، حین بحران و پس از آن خدمات زیر را به تصمیم گیران و واحدهای عملیاتی- امدادی ارائه کند این خدمات شامل شناسایی- پهنه بندی نواحی خطر وقوع سیل جهت جابجایی ساکنان و جلوگیری از ساخت و ساز در حریم این مناطقف شبیه سازی وقوع سیل در یک پهنه جغرافیایی مشخص و تعیین نقاط ضعف و قوت زیرساخت ها، پیش بینی وقوع سیل از طریق پردازش مشترک داده های ماهواره‌ای هواشناسی، رادارهای زمینی و همچنین ایستگاه‌های باران سنجی و هیدرومتری، پایش نواحی سیل گرفته در کمترین زمان ممکن با بهره‌گیری از ماهواره‌های سنجشی و به خصوص ماهواره‌های راداری در کلیه شرایط آب و هوایی، پهنه بندی نواحی سیل گرفته و شناسایی راه‌های شریانی و تعیین نواحی مناسب جهت امدادرسانی و اسکان موقت، ارزیابی خسارت پس از سیل و ارائه نقشه‌های مورد نیاز جهت اولویت بندی فرایند بازسازی و فناوری سنجش از دور و GIS در مدیریت بحران زلزله می شود.
همان طور که گفته شد، کشور ایران در منطقه زلزله خیز جهان قرار گرفته و با توجه به وضعیت زمین ساخت فلات ایران، مخاطره زلزله برای کشور ما یک مخاطره دائمی است. فناوری سنجش از دور قادر است اطلاعات ارزشمندی را در پهنه بندی مناطق خطر و همچنین پایش خسارات ناشی از زلزله در اختیار مدیران و تصمیم گیران مربوطه جهت نجات جان انسان ها و کاهش خسارات مالی قرار دهد.
استخراج عوارض زمین ساختی از قبیل خطواره‌ها و گسل‌ها، شناسایی مناطق پرخطر و تعیین میزان ریسک ساخت و سازها، تعیین مناطق زلزله زده و اولویت دهی امداد رسانی، شناسایی راه‌های شریانی و زیرساخت‌های سالم جهت امداد رسانی، پهنه بندی مناطق و تعیین مناطق امن جهت اسکان موقت و تعیین خسارات ناشی از زلزله از جمله این خدمات است.

فناوری سنجش از دور و GIS در پایش و مدیریت آتش سوزی جنگل‌ها
حفظ و حراست از منابع طبیعی و نعمت‌های خدادادی از قبیل جنگل ها وظیفه‌ای انسانی و دینی به شمار می‌آید. با توجه به اهمیت جنگل‌ها در چرخه کربن جهانی، پالایش اتمسفر و همچنین ایجاد تنوع زیستی، امروزه کشورهای پیشرو توجه ویژه‌ای به حفظ و صیانت از این عرصه‌های حیاتی به عمل می‌آورند.
نمونه‌های جهانی متعددی از سامانه‌های پایشی عرصه‌های جنگلی در کشورهایی مثل امریکا، برزیل، کانادا، هند و غیره و همچنین برنامه‎های ویژه سازمان ملل متحد در حفظ و صیانت از جنگل‌های مناطق استوایی وجود دارند که همگی از فناوری سنجش از دور به عنوان تنها فناوری با قابلیت پایش مستمر و با هزینه پایین بهره می‌گیرند.
در اقلیم عمدتا خشک ایران، وجود جنگل‌های محدود در مناطق شمال و غرب کشور، ظرفیت‌های منحصربفردی را از جنبه تنوع زیستی، کاهش شدت مخاطرات ناشی از طوفان‌ها، حفاظت خاک، استفاده‌های صنعتی و همچنین معیشت ساکنان مجاور آن پدید آورده است.
خدمات عمده قابل ارائه توسط فناوری فضایی و به خصوص سنجش از دور در پایش عرصه‌های جنگلی و مخاطرات مربوطه نیز شامل تهیه نقشه از عرصه‌های جنگلی و همچنین نوع درختان جنگلی، پایش تغییرات در جنگل‌ها و شناسایی مناطق در معرض تخریب و قطع درختان، پهنه‌بندی نواحی در معرض آتش سوزی با توجه به نوع درختان، دمای هوا و همچنین رطوبت نسبی، آشکارسازی آتش سوزی جنگل‌ها و تعیین گستره و جهت آتش سوزی و ارائه نقشه‌های بهنگام جهت استخراج گستره آتش سوزی، تخمین خسارات و همچنین عملیات اطفاء حریق می شود.
پایان پیام/23