همه‌گیری کرونا در واپسین روزهای سال 1398 با اعلام خبری ترس‌آور و بهت‌آلود، جهان از گریبان‌گیر شدن به ویروسی ناشناخته و مرگبار آگاه شد. تلاش جهان و نظام سلامت برای مقابله با این ویروس، زیرساخت‌ها و توانمندی کشورها را با چالش جدی مواجه ساخت.

ماجرای پر فراز و نشیب دنیاگیری کرونا که همچنان به خط پایان نرسیده است، با تمامی آسیب‌هایی که به سلامت جهانی وارد کرد، آزمونی سخت و پرچالش را برای نظام سلامت، نوآوری، پژوهشگران دانشمندان و فناوران رقم زد.

بخش‌های گوناگون زیست‌بوم فناوری و نوآوری ایران نیز دست به کار شد و با جزم کردن عزم خود از صرف توان و تخصص برای کمک به بهبود وضع کشور در برابر ویروس کرونا فروگذار نکرد.

فعالان زیست‌بوم فناوری نانو نیز با وجود تمامی محدودیت‌ها و موانع، در این مسیر توانستند نقشی درخور توجه برای پیشگیری، مقابله و درمان کرونا ایفا کنند. نقشی که با حمایت بیش‌تر و جدی‌تر نهادهای متولی و تاثیرگذار می‌توانست گسترده‌تر هم باشد.

تولیدات ایران‌ساخت در حوزه پیشگیری

حجم قابل توجهی از نیازهای جدی در حوزه تجهیزات پزشکی از جمله ابزارهای پیشگیری از ابتلا، اقلام ضدعفونی کننده و ماسک، همچنین تجهیزات تولیدات فرآورده‌های حفاظتی با کمبودهای جدی مواجه شد. کشورهای خارجی از فروش این تجهیزات و محصولات به دیگر کشورها از جمله ایران امتناع می‌کردند اما فعالان فناور از حرکت بازنایستادند و محصولات مختلفی برای پیشگیری و تشخیص ویروس کرونا تولید و حتی به صادرات هم رسید.

محصولات فناوری نانو مؤثر در مقابله با همه‌گیری کووید- 19 را می‌توان به دو دسته کلی محصولات مورد استفاده در پیشگیری و محصولات تشخیصی دسته بندی کرد. ماسک‌های تنفسی بر پایه نانوالیاف، دستگاه های تصفیه کننده هوا بر پایه فناوری پلاسما، مواد ضدعفون یکننده دست و سطوح حاوی نانومواد و مکمل‌های دارویی از جمله مهم‌ترین محصولات برای پیشگیری و دستگاه تشخیص سریع کرونا بر پایه نانوحسگر محصول حوزه تشخیص هستند.

ماسک‌های تنفسی

با توجه به نوظهور بودن بیماری کرونا و نبود دارویی قطعی برای درمان این بیماری، همچنان پیشگیری یکی از اثربخش‌ترین راه‌کارها استفاده از ماسک با کیفیت برای جلوگیری از ورود ویروس به دستگاه تنفسی است. ماسک های تنفسی از ورود ویروس‌ها برای مانع فیزیکی برای جلوگیری از ورود ویروس‌ها، کارایی خود را به اثبات رسانده‌اند. تولید ماسک‌های تنفسی برای جلوگیری از ورود ذرات بین 300 نانومتر تا 3/0 میکرومتر، نیازمند تجهیزاتی پیشرفته برای ریسندگی الیاف ماسک بود.

گونه می توان ماسکی با قابلیت فیلتر کردن ذرات 300 نانومتری تولید کرد؟

با استفاده از فناوری الکتروریسی و قرار گرفتن یک لایه نانوالیاف بر روی پارچه اصلی ماسک، ماسک‌ها، قابلیت فیلتر کردن ذرات 300 نانومتری را پیدا می‌کنند. این تجهیزات توسط شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی به تولید رسید و توانست ضمن تامین نیاز کشور، زمینه را برای صادرات به سایر کشورها نیز فراهم کند.

در ابتدای شیوع کرونا، ظرفیت تولید ماسک نانویی حدود 10 هزار ماسک در یک روز بود که این ظرفیت بعد از حدود سه ماه به 250 هزار عدد در روز رسید.

دستگاه‌های تصفیه‌کننده هوا

در کنار ماسک‌های تنفسی که محصولی برای پیشگیری از ابتلا به کروناست، دستگاه‌های تصفیه کننده هوا نیز نقش مشابه ایفا می‌کنند. با این تفاوت که ماسک از ورود ویروس به دستگاه تنفسی جلوگیری می‌کند و در دستگاه های تصفیه‌کننده، از روش‌هایی برای از بین بردن ویروس ها، باکتری ها، ذرات معلق و بوی نامطبوع هوا استفاده می‌شود.

روش کار این دستگاه‌ها استفاده از فیلترهای نانویی برای از بین بردن بخشی از آلودگی‌ها و برقرار کردن واکنش پلاسما و ازن با پروتئین ویروس برای از بین بردن ساختار و غیرفعال کردن آن‌ها است.

مواد ضدعفونی کننده

در ضدعفونی‌کننده‌های معمولی از الکل‌ها استفاده می شود. الکل‌ها با حل کردن دیواره ویروس‌ها، آن ها را در زمانی 30 ثانیه ای از بین می‌برند. ولی ویژگی الکل‌ها این است که پس از زمانی کوتاه، اثری از آ نها باقی نمی‌ماند. در ضدعفونی‌کننده‌های نانو از موادی مانند نانونقره، سلنیوم و اکسید روی استفاده می‌شود.

این مواد با جلوگیری از تکثیر ویروس، با آن مقابله می کنند. ویژگی ضدعفونی‌کنند ه‌های حاوی این مواد این است که روی سطح می‌نشینند و در صورتی که به طور فیزیکی از سطح پاک نشوند، اثر آن‌ها باقی خواهد ماند. شرکت‌های زیادی در دوره کرونا برای تولید ضدعفونی‌کننده‌ها توانستند نیاز حوزه سلامت به این مواد را برطرف کنند.

مکمل‌های دارویی

داروهای ضد التهاب از جمله کورکومین که توجه پژوهشگران زیادی را به خود جلب کرده است و تاکنون بررسی‌های فراوانی بر روی اثرات ضدالتهاب، ضدسرطان، ضدویروس و همچنین خواص آنتی اکسیدان آن و اثرات این ترکیب بر ویروس‌هایی مانند هپاتیت سی، ایدز و آنفولانزای نوع آ صورت گرفته که نشان دهنده توانایی این ماده برای مقابله با ویروس‌ها است.

در کشورمان نیز پزوهش‌های گسترده‌ای با حمایت ستاد توسعه فناوری نانو صورت گرفت و منجر به تولید داروهایی بر پایه کورکومین شد که به مهار یا کنترل ویروس و کاهش اثرات التهابی کمک می‌کند.

حمایت معاونت علمی و فناوری

تولید داروها و تجهیزات پیشگیری، مقابله وتجهیزات ساخت، در چند مسیر و به صورت همزمان توسط ستادهای توسعه فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از جمله ستاد توسعه فناوری نانو معاونت علمی و فناوری مورد حمایت قرار گرفت و توانست در این شرایط نیاز کشور را تامین کند. به طوری که نتیجه آن تولید میلیون‌ها ماسک نانویی، میلیون‌ها لیتر مواد ضدعفونی کننده، هزاران تجهیز تولید اقلام سلامت و اشتغال در این حوزه بود که توسط شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق در حوزه نانوفناوری محقق شد.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

#24