برنامه همکاری با متخصصان و کارآفرینان ایرانی خارج از کشور یکی از برنامه‌های موفق معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری برای بازگرداندن و استفاده از ظرفیت ها و توان نخبگانی است که برای ادامه تحصیل، کار و زندگی ایران را ترک کرده‌اند. برنامه‌ای که تاکنون توانسته بیش از 2 هزار نخبه را به ایران بازگرداند.

«استفاده از ظرفیت علمی و حرفه‌ای متخصصان ایرانی خارج از کشور در مراکز علمی، فناوری و صنعتی کشور»، «ارتقای سطح علمی و حرفه‌ای پایگاه های میزبان»، «فراهم کردن شرایط مناسب برای توسعه فناوری‌های نوظهور و پیشرفته در کشور»، «ایجاد شرایط انتقال مهارت‌ها، روش‌ها و قابلیت‌های خدماتی نوین توسط متخصصان ایرانی خارج از کشور به داخل» و «کمک به تأسیس شرکت‌های فناور در حوزه‌های فناوری پیشرفته» از جمله اهدافی است که این برنامه دنبال می‌کند.

نقش آفرینی نخبگان در سطوح بالای مدیریتی را افزایش می دهیم

 روح‌الله دهقانی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان پس از استماع صحبت‌ها و پیشنهادات نخبگان بازگشته به وطن، با اشاره به اینکه معاونت علمی به دنبال جدی‌تر کردن نقش آفرینی نخبگان در اداره امور کشور است، گفت: یکی از طرح‌ها این است که سالی بین 18 تا 20 طرح کلان ملی را با ایجاد کنسرسیومی از شرکت‌های دانش‌بنیان، فناوران، صنعتگران، بهره‌برداران و تامین کنندگان مالی طرح‌ها اجرایی کنیم تا با این کار بازار درست و منطقی برای این شرکت‌ها ایجاد شود.

وی افزود: ایجاد مراکز ملی در حوزه‌های تخصصی نیز دیگر اقدامی است که در معاونت علمی به شکل جدی پیگیری می‌کنیم. مراکزی که با حمایت بخش دولتی و با مدیریت بخش خصوصی اداره خواهند شد.

رئیس بنیاد ملی نخبگان در ادامه با اشاره به اینکه معاونت علمی یکی از نهادهای هم‌راستا و هم جهت با پیشنهادات و دغدغه‌های شما نخبگان است، بیان کرد: تیم معاونت صددرصد با نکات و موضوعات مطرح شده موافق است و این شاید اتفاق نادری باشد که نظرات مخاطبان با دستگاه مربوطه یکی و هم راستا است. بنابراین می‌توانیم با همفکری برای رفع نواقص و مشکلات هم‌قدم شویم.

وی بیان کرد: یکی از مشکلات جدی ما در حوزه نخبگانی؛ اطلاق‌های نادرستی است که به این قشر تعلق می‌گیرد که گاهی آسیب‌رسان و اشتباه است. از نظر من یک تعریف کلی برای نخبگی وجود دارد و آن این تعریف است که نخبه به دلیل داشتن برخی صفات ویژه از اطرافیان خود بالاتر و خاص‌تر است و این نخبگی تنها در دانش نیست، بلکه در مدیریت، تامین مالی، تجارت و غیره هم باید سرآمدی فرد اثبات شود.

نخبگی را بازتعریف کنیم

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس جمهوری معتقد است که باید تعریف ملی از نخبگی را بازتعریف کنیم و به افرادی که استعداد موثر قابل بالفعل کردن دارند را نخبه بدانیم بنابراین اطلاق این صفت ویژه تنها به فارغ‌التحصیلان، یک اشتباه راهبردی است.

رییس بنیاد ملی نخبگان افزود: یکی از صفات بارز نخبگان؛ میهن پرستی است. اینکه فرد خود را متعهد بداند که در شرایط سخت و دشوار هم در کنار کشور بماند و برای آبادانی و گذر از پیچ‌های تاریخی آن تلاش کند. فرد نخبه بر باورها و اعتقادات خود اصرار دارد و پایداری می‌کند. باید هویت میهن‌پرستی را در آموزش‌های ابتدایی و دانشگاهی بگنجانیم.

نخبگان ایرانی خارج از کشور را سفیران ایران بدانیم

وی با اشاره به اینکه باید نخبگان ایرانی که در خارج از کشور زندگی و کار می‌کنند را به مثابه سفیران جمهوری اسلامی نگاه کنیم، گفت: با همین نگاه باید تلاش کنیم از ظرفیت این افراد برای توسعه بازارهای بین‌المللی و معرفی توانمندی‌های کشور استفاده کنیم. این سفیران می‌توانند بهترین رابطان ایران با دیگر کشورها باشند. نباید فقط به بازگشت آنها مصر باشیم.

دهقانی، بازگشت نخبگان را تنها برگشت از مرزهای فیزیکی ندانست و گفت: بسیاری از نخبگان ایرانی که در دیگر کشورها زندگی می‌کنند دلشان با این خاک و میهن است. بنابراین باید برای این افراد احترام و هویت اثرگذارانه‌ای در نظر بگیریم و با آنها تعامل کنیم. این ارتباطات می‌تواند بدون اجبار به بازگشت آنها برقرار بماند.

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در این نشست 3 ساعته در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه در همه دنیا مخاطبان اصلی فناوری را بنگاه‌های اقتصادی، صنایع و دولت‌ها تشکیل می‌دهند، بیان کرد: باید در ایران نیز ابتدا بازار این نخبگان را فراهم کنیم و بعد به بازگشت آنها اصرار داشته باشیم. این بازار هم زیرساخت‌هایی نیاز دارد که دانشگاه حکمت‌بنیان، شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد کننده فناوری، صنایع بزرگ فناوری‌بنیان، مراکز نوآوری مهم‌ترین حلقه‌های آن هستند.

نوآوری لازمه توسعه فناوری است

وی افزود: نوآوری مهم‌ترین نیاز بازار فناوری است و نخبگان بهترین مالکان آن هستند. در واقع استفاده از فناوری لازمه تحقق نوآوری است. به همین دلیل یکی از ماموریت‌های جدی معاونت علمی در دور جدید؛ این است که خود را نماینده نخبگان در دولت، شوراها، کمیسیون‌های تخصصی و غیره می‌داند و به دنبال ایجاد جریان نخبگی در بخش حاکمیتی است.

دهقانی ایجاد ابر شرکت‌ها یا غول‌های فناوری را راه حل اساسی توسعه کشور دانست و ادامه داد: ما در معاونت علمی به دنبال این هستیم که غول‌های فناوری را به عنوان راهبران استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوپا انتخاب کنیم که در این جریان؛ نخبگان درادامه غول‌های فناوری حرکت می‌کنند و دولت هم با ریل‌گذاری‌های درست؛ حرکت این جریان را تسهیل خواهد کرد.

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس جمهوری با اشاره به ضعف کشور در برخی رشته‌ها و زمینه‌های تخصصی، بیان کرد: یکی از راهکارهای اشتباه این است که ما برای توسعه یافتگی به دنبال گسترش همه عرصه‌های فناورانه باشیم در حالیکه چندان مزیت‌های ملی در آنها نداریم. به جای این کار باید کنسرسیومی از شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد کنیم تا بتوانیم در برخی رشته‌های نوظهور و مورد نیاز کشور هم توسعه بیابیم.

آموزش نوآوری باز را در پروتکل‌های آموزشی بگنجانیم

وی آموزش نوآوری باز در مدارس و دانشگاه‌ها را ضرورتی انکارناپذیر خواند و گفت: باید با تغییر پارادایم‌های آموزشی؛ مدارس و دانشگاه‌ها را به سمت تربیت نیروی نوآور برای آینده کشور سوق دهیم. این کار توسعه یافتگی ایران را تضمین خواهد کرد.

رییس بنیاد ملی نخبگان معتقد است که یکی از اقدامات ضروری برای شناسایی و جذب درست و کارآمد نخبگان و کارآفرینان ایرانی خارج از کشور را استقرار رایزنان فناوری در سفارت‌خانه‌های ایران دانست و افزود: این رایزنان باید در کشورهای هدف به دنبال تعامل و یافتن نخبگانی که برای رفع نیازهای کشور به کار می‌آیند باشند و آنها را برای حل آن مساله به نیازها متصل کنند.

نسل جدید و متعالی معاونت علمی شکل می‌گیرد

دهقانی با اشاره به اینکه معاونت علمی به دنبال ایجاد شکلی جدید و متعالی از معاونت به ویژه در تعامل با شرکت‌ها و نخبگان است، افزود: در این مدل جدید؛ سیاستگذاری‌ها، ماموریت‌ها، حمایت‌ها و خدمات تعریف شده به این دو قشر تغییر خواهد کرد و تعاملات خود را شفاف‌تر و عام‌تر می‌کنیم. ایجاد شبکه‌ای از شرکت‌های دانش‌بنیان هم یکی از این اقدامات است.

وی ادامه داد: اگر نخبه یا کارآفرینی که تجربه زندگی، تحصیل و کار در دیگر کشورها را دارد قصد بازگشت به کشور داشته باشد باید بپذیرد که ایران از نظر داخلی شرایط ویژه‌ای دارد؛ اما با وجود این شرایط، فضا برای کسی که قصد دارد واقعا اثرگذار باشد و کار کند باز است. با این حال باید همه کمبودها و موانعی که بعضاً پیش پای آنها خواهد بود را بپذیرد و به دنبال رفع آنها باشد. البته این مشکلات در همه دنیا هست اما چالش‌های کشور ما را بزرگ‌تر از آنچه هست نمایش می‌دهند.

دهقانی خود را نماینده نخبگان در هیات دولت خواند و افزود: من فقط نماینده دانش‌بنیان‌ها نیستم بلکه در تلاش هستم تا با تعامل درست با نخبگان، نظرات و راهکارهای نخبگان را به جریان حاکمیتی وارد کنم. این کار ورود نخبگی به سطوح بالای مدیریت کشور را تسهیل خواهد کرد.

اخبار و حمایت‌های واقعی را اطلاع‌رسانی کنید

رییس بنیاد ملی نخبگان یکی از وظایف مدیران حوزه زیست بوم فناوری و نوآوری را ارائه اخبار درست و واقعی عنوان کرد و گفت: اقدامات و حمایت‌هایی را اطلاع رسانی کنید که از عهده آن برمی‌آیید. نه اینکه نخبگان را با برخی خدمات غیر قابل ارائه به کشور بازگردانید و آنها را سرخورده کنید. از نظر من برنامه همکاری با متخصصان و کارآفرینان ایرانی خارج از کشور یک برنامه خوب و کارآمدی است که نیاز به اصلاح خدمات و قوانین خود دارد.

وی افزود: این برنامه باید شبکه‌سازی میان نخبگان ایرانی خارج از کشور را در اولویت قرار دهد و این شبکه زمینه اتصال نخبگان به نیازهای واقعی کشور شود. باید حمایت‌های ارائه شده به این افراد ادامه‌دار باشد و پس از بازگشت؛ آنها را به حال خود رها نکنیم. نکته دیگر اینکه باید این حمایت‌ها و تعاملات پیش از رفتن آنها ارائه شود و بچه‌ها در کشورهای دیگر بدانند که ارتباطشان با ایران و نظام دولتی و استارتاپی قطع نشده است. این حمایت‌ها باید مالی، روحی، فرهنگی و سیاسی باشد.

برای اقتصاد دولتی نمی‌توان اقتصاد خصوصی تعریف کرد

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس جمهوری معتقد است که در برخی حوزه‌ها مثل نفت نمی‌توان به دنبال تعریف اقتصاد خصوصی بود. این راهکار شاید در اقتصاد دیجیتال جواب دهد اما در همه حوزه‌ها جوابگو نیست. ما باید به دنبال تعریف بومی از اقتصاد در کشور باشیم. ایجاد مراکز بومی در حوزه‌های تخصصی هم می‌تواند راهکار موثری باشد.

وی با اشاره به تغییر سازوکار دانشگاه‌های نسل جدید با قدیم؛ گفت: دیگر سیستم اداره قدیمی دانشگاه‌ها که آدم و نیروی انسانی برای مراکز دولتی تربیت می‌کرد جوابگو نیست و دانشگاه‌های نسل جدید باید به دنبال تربیت نیروی کارآفرین باشند.

به گفته دهقانی، دایره حمایتی معاونت علمی همه نخبگان را دربرمی‌گیرد و در تلاش است تا موانع پیش روی فعالیت نخبگان و استارتاپ‌های فعال در کشور را حذف کند. اگر بتوانیم قوانین و فرصت‌های ایجاد بازار ابرمارکت‌ها را تغییر دهیم 50 درصد مسایل پیش روی زیست‌بوم فناوری و نوآوری رفع خواهد شد.

ایجاد دولت نخبگانی اولویت است

رییس بنیاد ملی نخبگان ایجاد دولت نخبگان را امری ضروری دانست و گفت: این کار به ورود نخبگان به عرصه‌های دولتی کمک می‌کند. ما تلاش می‌کنیم در این برنامه بخشی از وظایف و فعالیت‌های نهادهای دولتی را از آنها بگیریم و به نخبگان بدهیم تا آنها این نیازها را رفع کنند. این کار به اثرگذاری نخبگان در حکمرانی کمک خواهد کرد.

وی همچنین گفت: همه با هم برای اصلاح ساختارهای فرسوده و مانع‌زا در کشور با کمک نظام تفکر و نخبگانی قیام کنیم.

دغدغه‌های مطرح شده

نخبگان حاضر در این نشست 3 ساعته و صمیمی بخشی از دغدغه‌های خود را مطرح کردند که از آن جمله می‌توان به، «تقویت سیستم‌ها و برنامه‌های حمایتی از نخبگان خارج نشین»، «ایجاد ارتباطات و شبکه‌های غیر رسمی میان نخبگان خارج از کشور و مدیران داخلی»، «ایجاد تبادلات فنی و مالی با نخبگان»، «هویت‌بخشی به نخبگان»، «ایجاد شرکت‌های بزرگ در صنایع مختلف با راهبری نخبگان»، «تداوم حمایت‌ها از نخبگان بازگشته به وطن»، «ایجاد مدارس مساله محور»، «شکل‌دهی دانشگاه‌های بین‌المللی»، «شفاف‌سازی ساز و کارهای حمایتی»، «رفع موانع پیش روی ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها»، «ایجاد بسترهای حمایتی از ابتدای مهاجرت» و غیره اشاره کرد.

معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری

#23