گزارش علم در سال 2021 که خرداد ماه سال جاری توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد منتشر شد به طور اختصاصی وضعیت علم، فناوری و نوآوری در ایران پرداخته و به پیشرفت‌ها و رشد کشور در شاخصه‌های زیست‌بوم نوآوری و فناوری همچون شرکت‌های دانش بنیان، فعالیت‌های تحقیق و توسعه و گسترش مراکز نوآوری اشاره کرده است.

در ادامه به برخی از موارد شاخص توسعه اکوسیستم نوآوری در ایران و پیشنهادات گزارش برای غلبه بر چالش‌های این اکوسیستم اشاره می‌شود.

از رونق تولید تا صادرات محصولات ایران‌ساخت

بر اساس این گزارش، توسعه شتاب‌دهنده‌ها، مراکز نوآوری و رشد، افزایش سریع و جهشی شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق در 5 سال گذشته در ایران را به دنبال داشته است.

افزایش صادرات شرکت‌های دانش بنیان در دوران تحریم از شواهدی است گه گزارش برای توسعه این شرکت‌ها در ایران ارائه می‌کند. اصلاحات و قانون‌گذاری‌های مختلفی که خصوصاً در پنج سال گذشته صورت گرفته، موانع رقابت در بازار ایران را بهبود بخشیده و وضعیت تأمین مالی نوآوری بهبود قابل ملاحظه‌ای یافته‌ است.

در 5 سال گذشته نوآوری در ایران توسعه سریعی را تجربه کرده است به طوری که سال گذشته، 49 شتابدهنده و 113 مرکز نوآوری با مشارکت بخش خصوصی به ارائه خدمت به کسب و کارهای خلاق و استارتاپ‌ها می‌پردازند.

توانمندی ایران در زیست‌فناوری

در این گزارش هم‌چنین به پیشرفت‌ها و توانمندی بالای فناوری زیستی و دارویی ایران اشاره شده؛ به ترتیبی که 95 درصد داروهای مصرفی و دو سوم ماده موثره دارویی در ایران به صورت داخلی تولید می‌شوند.

همچنین صادرات داروهای زیستی ایران‌ساخت به بازار اروپا و کشور آلمان در گزارش مطرح شده است. تلاش‌های ارتقاء نوآوری در بخش فناوری زیستی از طریق راه‌اندازی شتاب‌دهنده‌های تخصصی مانند پرسیس ژن  که توسط شرکت دانش‌بنیان سینازن راه اندازی شده، نیز تشریح و بررسی شده است.

رشد جهش یافته شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق

اشاره به افزایش تعداد شرکت‌های دانش بنیان بخش فناوری زیستی و نانو و رشد فروش و صادرات آن‌ها نمونه‌هایی از توسعه اکوسیستم نوآوری در فناوری‌های پیشرفته در ایران است.

حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و خلاق، تولید تجهیزات پیشرفته و لوازم پیشگیری، تشخیص و درمان کرونا در زمانی کوتاه پس آغاز همه‌گیری در کشور مورد اشاره قرار گرفته و به عنوان تجربه‌ای مثبت و موثر‌ تحلیل شده است.

رتبه کشور در شاخص جهانی نوآوری (GII) که منعکس کننده وضعیت کلی نوآوری شامل ورودی‌ها و خروجی‌های نوآوری می‌باشد، از سال 2015 تا 2019 با بهبود مستمر از رتبه 106 به 61 رسیده؛ در این بازه زمانی افزایش تعداد پتنت‌های ثبت شده ایرانیان در دفتر ملی مالکیت فکری و نیز مراجع معتبر بین‌المللی نیز استمرار داشته است.

رونق تعداد ایرانیان بازگشته به کشور

برنامه بازگشت ایرانیان متخصص خارج از کشور، منجر به اشتغال تعداد زیادی از ایرانیان مقیم خارج در استارتاپ‌ها 354 نفر در سال 1397 و تاسیس شرکت‌های خلاق شامل 100 استارتاپ با بیش از 3000 نفر نیروی انسانی در سال 1397 از دیگر سیاست‌های معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است که در گزارش یونسکو مورد اشاره قرار گرفته است.

رویکرد توسعه زیست‌بوم نوآوری در کشور با حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و استارت‌آپ‌ها در فناوری‌های پیشرفته با محوریت معاونت علمی و فناوری، از جمله سیاست‌های کلیدی توسعه علم، فناوری و نوآوری در سال‌های اخیر معرفی شده است. پارک فناوری پردیس، کارخانه‌های نوآوری آزادی و های‌وی در پیاده‌سازی موفق این رویکرد نقش چشم‌گیری داشته‌اند.

ایجاد پهنه‌های نوآوری

کارخانه نوآوری آزادی به تنهایی 3500 شغل برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی وکارآفرینان جوان ایجاد کرده که در کنار 6000 نیروی انسانس 500 شرکت مستقر در پارک فناوری پردیس، به توسعه نوآوری می‌پردازد.

 ناحیه نوآوری شریف نمونه‌ای دیگر در پیاده‌سازی رویکرد حمایت از اکوسیستم نوآوری می‌باشد که میزبان بیش از 500 استارتاپ است.

وضعیت مناسب ایران در برابری جنسیتی دانشجویان آموزش عالی که 46.6 درصد از دانشجویان را زنان تشکیل می‌دهند، از دیگر نقاط قوت حوزه علم، فناوری و نوآوری ایران توصیف شده است.

توسعه اقتصاد دیجیتال با ظهور و رشد سریع شرکت‌هایی نظیر اسنپ، تپسی، آپارات، دیجی‌کالا، دیوار و کافه بازار و حمایت‌های متنوع دولت و خصوصاً ستاد اقتصاد دیجیتال معاونت علمی و فناوری از فناوری‌های دیجیتال، تحولی قابل ملاحظه در حوزه فناوری و نوآوری در ایران محسوب می‌شود.

رشد مستمر تولیدات علمی ایرانیان در دهه اخیر و خصوصاً در دولت تدبیر و امید، در حوزه‌هایی نظیر فناوری نانو و زیستی و حمایت‌های موثر از دانشمندان برتر کشور در قالب برنامه فدراسیون سرآمدان و فراهم کردن زمینه بازگشت دست‌کم 1400 متخصص ایرانی و حمایت از ثبت پتنت دانشمندان ایرانی در مراجع بین‌المللی، نمونه‌هایی از حمایت فعال دولت در این راستا محسوب می‌شوند.

پیاده‌سازی سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به عنوان مکانیزمی کلیدی در غلبه بر چالش‌های ناشی از تحریم‌های ظالمانه آمریکا و ارتقاء توانمندی فناورانه و تولیدی برای کاهش وابستگی کشور به واردات فناوری‌ها و محصولات صنعتی مورد بحث و تصریح قرار گرفته است.

این گزارش، به لزوم توجه جدی به توسعه صادرات با توانمندی ایجاد شده در شرکت‌های دانش بنیان، شرکت‌های خلاق و استارتاپ‌ها اشاره کرده که مورد توجه جدی دولت در سال‌های اخیر نیز بوده است.

توجه بیش‌تر به تقاضای بازار و نیز مهارت‌محوری در آموزش عالی ایران برای افزایش نرخ اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی، افزایش هزینه‌کرد تحقیق و توسعه توسط بخش کسب و کار  شرکت‌های دولتی و خصوصی، افزایش سهم منابع تجدیدپذیر از سبد انرژی کشور و نیز غلبه بر چالش‌های زیست‌محیطی نظیر آلودگی‌هوا با راه‌حل‌های علمی و فناورانه از مهم‌ترین پیشنهادات این گزارش برای ارتقاء وضعیت علم، فناوری و نوآوری در ایران به شمار می‌رود.

مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

پایان پیام/24