در یک نگاه کلی نفت و گاز از منابع متعارف و غیر متعارف به دست می‌آیند. منابع غیر متعارف ترکیبات هیدروکربنی شیل‌های نفتی و شیل‌های گازی است.

به گزارش مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، بیش از صد سال می گذرد از زمانی که مردم مسجد سلیمان با هیجان مایع سیاهی که از زمین فوران کرد را با حیرت نظاره گر بودند. ماده سیاه رنگی که لقب طلای سیاه را به خود گرفت. با گذشت زمان و عبور از گذار تاریخی نه تنها ارزش خود را از دست نداد بلکه اثرگذار در امور کشور شد.
در اقتصاد کنونی نفت و گاز از اهمیت بالایی برخوردار است و به عنوان مهمترین منبع تامین انرژی و نیز ماده اولیه تولید بسیاری از محصولات صنعتی و شیمیایی نقش اساسی را در حیات بسیاری از منابع وابسته به نفت ایفا می کند. از نظر آماری نفت خام و گاز طبیعی به ترتیب 45 و 25 درصد انرژی دنیا را تامین می کند. بنابراین دستیابی به این منبع انرژی مهم، عامل تعیین کننده بسیاری از معادلات سیاسی در روابط بین کشورهای تولید کننده و مصرف کننده جهان است.

به ویژه اینکه به نظر نمی رسد انرژی های نو تا 20 الی 30 سال آینده بتوانند رقیب جدی برای انرژی های فسیلی محسوب شوند.
اما این موضوع که نفت چگونه ایجاد می شود نیز مسئله مهمی است. داود حبیبی کیا معاون نفت، گاز و ذغال سنگ ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی معاونت علمی درباره این موضوع اظهار کرد: در یک نگاه کلی نفت و گاز از منابع متعارف و غیر متعارف به دست می آیند. مخازن و میدان های نفتی و گازی در لایه های زیر سطحی زمین که توسط مطالعات زمین شناختی و استفاده از روش های ژئوفیزیکی اکتشاف شده و با حفر چاه های نفتی و گازی در خشکی یا بستر دریاها قابل دستیابی است را منابع متعارف نفت و گاز می نامند.

حبیبی کیا همچنین عنوان کرد: در مقابل منابع متعارف هیدروکربنی منابعی نیز وجود دارد که علی رغم حجم ذخیره بیشتر در حال حاضر میزان استخراج ترکیبات هیدروکربنی از آنها به صورت نفت و گاز به مراتب کمتر است و ما آنها را به عنوان منابع غیر متعارف می شناسیم. منابع غیر متعارف نفت و گاز عمدتا شامل شیل های نفتی، شیل های گازی و هیدرات های گازی هستند. همانطور که ذکر شد حجم ذخیره آنها بسیار زیاد است.

وی با ذکر مثالی ادامه داد: به عنوان مثال میزان ذخیره هیدروکربنی در هیدرات های گازی جهان در حدود 300 برابر تمامی منابع متعارف انرژی های فسیلی (نفت، گاز و زغال سنگ) برآورد شده است. در حال حاضر به علت هزینه استحصال بالاتر نفت و گاز از ذخایر غیر متعارف در مقایسه با ذخایر متعارف میزان استحصال از این ذخایر اندک است اما در آینده نه چندان دور به علت کاهش ذخایر متعارف نفت و گاز و نیز نیاز روز افزون صنایع به تامین انرژی و مواد اولیه هیدروکربنی برای تولید انواع محصولات مشتق از نفت خام از یک طرف و نیز پیشرفت فناوری های مرتبط با استحصال نفت و گاز از منابع غیر متعارف که موجب کاهش هزینه های استحصال می شود به طور قطع ذخایر غیر متعارف نفت و گاز اهمیت بیشتری خواهند یافت.

اما همانطور که اشاره شد یکی از منابع غیر متعارف ترکیبات هیدروکربنی شیل های نفتی و شیل های گازی هستند. شیل های نفتی گروه متنوعی از سنگ های رسوبی را تشکیل می دهند که حداقل یک سوم آنها از مواد آلی غیر محلول در حلال های آلی تشکیل شده و می توان آنها را به روش حرارت دادن (تقطیر) استخراج کرد.

حبیبی کیا درباره شیل های نفتی و استخراج نفت از آنها نیز بیان کرد: میزان نفتی که می توان از شیل های نفتی استخراج کرد حدود 4 درصد تا بیش از 50 درصد وزن سنگ تغییر می کند یعنی بین 50 تا 700 لیتر در هر تن سنگ. شیل های نفتی دارای مقادیر قابل توجهی از رسوبات غیر آلی است که عمدتا از کوارتز در اندازه سیلت و کانی های رسی تشکیل شده است. برخی از شیل های نفتی سیلتستون ها و مادستون های غنی از مواد آلی است و در برخی موارد سنگ های آهکی غنی از مواد آلی است.
وی تشکیل شیل های نفتی را از محیط های رسوبی دریاچه ای و دریایی دانست و گفت: مواد آلی موجود در شیل های نفتی دارای منشاء جلبکی است. گاهی مواد آلی حاصل از خرده های دانه ریز گیاهان کامل تر ممکن است یک جزتشکیل دهنده اصلی باشند. در هنگام رسوبگذاری و دیاژنز این سنگ ها وجود شرایط احیایی بی هوازی برای جلوگیری از اکسیداسیون مواد آلی ضروری است و بدین ترتیب بیشتر شیل های نفتی در حوضه های رسوبی که در آنها آب های سطحی اکسیژن دار اجازه رشد و توسعه پلانکتون ها و آب های احیایی کف حوضه رسوبی اجازه حفظ شدن مواد آلی را می دهند تشکیل می شوند.

ذخایر گسترده ای از شیل های نفتی در کشورهایی همچون روسیه، ایران، چین، امریکا و برزیل وجود دارد و در تعدادی از کشورهای دیگر نیز شیل های نفتی با عیار کمتر وجود دارد. تخمین اولیه ذخایر امریکا 800 میلیارد بشکه نفت شیل است که عمدتا مربوط به شیل های ایالت کلرادو است. در سال های اخیر به دنبال کاهش ذخایر نفتی و افزایش قیمت جهانی نفت از یک سو، توسعه روش های استحصال نفت از شیل های نفتی و نیاز به امنیت پایدار در تامین مواد نفتی باعث شده که کشورهای دارای شیل های نفتی نگاه جدی تر به این ذخایر داشته باشند.
از نظر اقتصادی استخراج شیل های نفتی زمانی امکان پذیر است که اولا قیمت جهانی نفت خام بالا باشد تا بتواند هزینه های استحصال نفت شیل را پوشش دهد. همچنین فناوری بهینه استخراج و پالایش نفت شیل در دسترس باشد.
انتهای پیام/25