مواد كماكان نقش بي‌بديل خود را در زندگي بشر حفظ کرده و بلكه به‌عنوان مهم‌ترين بنيان حيات مادّي، روز به روز سهم آن در توسعه تمدن بشري فزوني مي‌يابد. به‌دليل توزيع نامتقارن منابع و مواد طبيعي در دنيا اگرچه دسترسي ملت‌ها به منابع اوليه براي پاسخ‌گويي به نيازهاي مختلفشان از اهميت زيادي برخوردار است اما رفته رفته سهم دانش و فناوري در اين ميان برجسته‌تر شده است. به نحوي‌كه برخي از كشورها با واردات مواد خام اوليه و فراوري و تبديل آن به موادي پيشرفته، ارزش‌افزوده بالايي را نصيب خود مي‌كنند. در عوض، برخي از ملت‌هاي برخوردار از منابع طبيعي، به‌دليل سياست‌گذاري و حكمراني نامناسب، با اتكاء صرف به استخراج و صادرات مواد خام، بهره چنداني از آن نمي‌برند. بهترين وضعيت نيز مختص كشورهايي است كه ضمن برخورداري از منابع، با سياست‌گذاري و حكمراني هوشمندانه و عالمانه و به‌كارگيري دانش و فناوري پيشرفته، حداكثر بهره را از منابع در اختيار خويش مي‌برند. ترديدي نيست كه ايران به‌عنوان يكي از غني‌ترين كشورهاي جهان در برخورداري از منابع طبيعي، از پتانسيل بالايي براي خلق و كسب ارزش مبتني بر اين منابع برخوردار است؛ اما مجموعه سياست‌هاي اتخاذ شده توسط دولت‌هاي مختلف، تاكنون قادر به فعليت رساندن چنين توان بالقوه‌اي نبوده است. اكنون نيز كه بيت‌الغزل گفتمان‌هاي توسعه‌اي كشور را گذار از اقتصاد منبع‌محور به اقتصاد نوآوري‌محور يا دانش‌بنيان تشكيل مي‌دهد به‌نظر مي‌رسد كماكان از كج‌فهمي‌هاي سياستي رنج مي‌بريم. چراكه برداشت غالب از اقتصاد دانش‌بنيان در بدنه سياست‌گذاري كشور، به اقتصاد هايتك محدود شده است. حال آن‌كه براي كشوري با رتبه پنجم جهاني از لحاظ غناي منابع طبيعي، اقتصاد دانش‌بنيان يعني رسوخ عميق دانش و فناوري در بخش‌هاي مختلف، به‌نحوي‌كه منجر به تحولات بنيادين در عرصه اكتشاف، فراوري، توليد و صادرات گردد. در اين برداشت گسترده از اقتصاد دانش‌بنيان، علم، فناوري و نوآوري عاملي مزيت‌ساز در كنار منابع طبيعي است كه منجر به افزايش رقابت‌پذيري ملّي مي‌گردد. بدون ترديد مطالعه و بررسي سياست‌هاي موفق در ساير كشورهاي پيشرو در اين حوزه مي‌تواند زمينه مطلوبي را براي يادگيري سياستي و انتقال و بومي‌سازي سياست‌هاي كارآمد فراهم کند.

*عضو ستاد توسعه مواد و ساخت پیشرفته معاونت علمی