معادن زیرزمینی یکی از مهم‌ترین منابع ارزشمند و نهفته ایران است که در کنار مهم‌ترین سرمایه ارزنده روزمینی یعنی نیروی انسانی خلاق و دانش‌آموخته، که ایران را در شمار برترین کشورهای غنی و برخوردار از این ثروت جای داده است.

اما همان‌طور که استفاده از نیروی انسانی بالقوه نیازمند آموزش، ایجاد زیرساخت و حمایت است، بهره‌مندی هرچه بیش‌تر از منابع غنی و ارزشمند معدنی نیز به برنامه‌ریزی، ایجاد راهبرد و ریل‌گذاری نیاز دارد.

از خام فروشی منابع ارزشمندمان در سال‌های گذشته، نه تنها حاصلی درخور به دست نیامده، که آسیب‌های فراوانی را نیز بلای جان مهم‌ترین و ارزنده‌ترین دارایی‌هایمان ساخته است. بنابراین، ایجاد مسیری برای رهایی از خام‌فروشی نیاز است تا حرکت به سوی روش‌های نوآورانه و فناورانه در اکتشاف، استحصال و فرآوری این منابع با سرعت انجام شود.

اما چرا وجود یک راهبرد و خط مشی شفاف در بهره‌وری از منابع معدنی اهمیت دارد؟ ایران مملو از ذخایر معدنی است که اگر از فناوری استفاده نشود، عیار پایینی دارد و به دلیل عدم وجود فناوری‌های پرعیارسازی و یا استحصال آن‌ها، این ذخایر بدون استفاده باقی مانده یا به‌صورت محدود در برخی از صنایع مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ایران سرشار از منابع عظیم و کم‌عیار سنگ آهن است که تنها مقادیر بسیار اندکی از این منابع در کارخانه‌ها و صنایع بهره‌برداری می‌شود. اگرچه اکنون این مواد معدنی کم‌عیار، صادر و مقدار اندکی از آن در صنایع استفاده می‌شود، اما با استفاده از فناوری و توسعه روش‌های استحصال، فرآوری و پرعیارسازی می‌توان ارزش افزوده قابل توجهی را از آن به دست آورد.

این کار علاوه بر خلق ارزش افزوده بیش‌تر، اشتغال‌زایی و تأمین درآمدهای ارزی را برای کشور به ارمغان می‌آورد. بنابراین استفاده از راهبردهای فناورانه و برنامه‌ریزی برای ایجاد کاربردهای تازه برای این منابع را باید در دستور کار قرار داد.

با گسترش فناوری، استفاده از مواد کامپوزیت و مصنوعی در ساختمان‌ها بیش از پیش جایگزین استفاده از سنگ‌های ساختمانی می‌شود، بنابراین می‌باید از این ظرفیت به خوبی استفاده کرد و با توجه به کاهش تقاضای جهانی برای این سنگ‌ها حتی به‌صورت عمده، از ظرفیت بالقوه این بازار در کنار هموار کردن مسیرهای توسعه فناوری استفاده کرد. بهره‌برداری اقتصادی از این ذخایر معدنی که در حال حاضر جزو ظرفیت‌های ثروت ملی محسوب می‌شوند، ضرورتی حیاتی است و باید با ایجاد مرزبندی میان خام‌فروشی با توجه به امکانات امروزی و چشم‌انداز فناوری در آینده، اقدام اساسی و اصولی انجام داد.

33 درصد صادرات غیر نفتی را بخش معدن و صنایع معدنی تشکیل می‌دهد. بر اساس آمار موجود حدود 50 درصد معادن کشور فعال هستند و بنابراین، با استفاده از روش‌های فناورانه، این پتانسیل وجود دارد که ظرفیت باقی‌مانده معادن توسعه پیدا کند.

با استفاده از راهبردهای صحیح، توسعه زیرساخت‌های فناورانه و حمایت از فعالان نوآور و متخصص می‌توان بخش زیادی از این معادن را به چرخه تولید بازگرداند و به سوددهی رساند.

در مسیر ارائه الگوی مطلوب توسعه در بخش معدن و تدوین نقشه راه می‌بایست با انجام مطالعات دقیق آینده‌پژوهی، از حلقه اول یعنی اکتشاف تا حلقه آخر یعنی بازار، اهمیت قابل توجهی را برای نقش فناوری در نظر گرفت.

در این مطالعات معیارهای گوناگونی مانند تعریف روش‌های نوین تأمین مالی و افزایش بودجه بخش معدن در آینده، مشخص کردن متولی اصلی هر یک از حلقه‌های زنجیره تولید در بخش معدن و بازتعریف اهداف و راهبردهای تخصصی نیل به آنها و حفظ توسعه بازارهای موجود و تلاش برای به‌دست آوردن بازارهای بین‌المللی جدید، تلاش برای حفظ و افزایش روابط دوستانه دیپلماتیک و اقتصادی در منطقه و جهان مورد توجه قرار بگیرد

برای تحقق به تمامی این اهداف و رفع موانع تولید، به‌طور قطع نیازمند بازنگری و اصلاح علمی و فناوری قوانین موجود در بخش معدن و تنظیم‌گری قوانین بین بخشی مابین بخش معدن و سایر دستگاه‌ها خواهیم بود. همچنین رونق زیست‌بوم نوآوری و فناوری در حوزه معدن، گامی ارزشمند است که می‌تواند شکوفایی ظرفیت‌های نهفته با کمک نیروی انسانی خلاق و مولد را به ارمغان بیاورد. بخش معدن می‌تواند با ایجاد اشتغال مولد و ایجاد ارزش افزوده به یکی از موتورهای پیشران در اقتصاد کشور تبدیل شده و کشور را از اقتصاد تک محصولی نجات دهد.

* معاون امور معادن طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین شناسی، معدن و صنایع معدنی