یکی از این مفاهیم جدید که با گسترش روزافزون علم پزشکی و دانش زیست ‌شناسی ایجاد گردیده، علم پزشکی بازساختی است که به عنوان پزشکی آینده از آن یاد می‌شود. این رشته امروزه به یکی از حوزه‌های مورد علاقه دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و شرکت‌های دارویی تبدیل شده است. در حقیقت پزشکی بازساختی به دنبال یافتن شیوه‌های نوین پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری‌ها است تا بتواند از پزشکی سنتی که حول محور تشخیص و درمان با داروهای شیمیایی کار می‌کند به سمت پزشکی فرد محور و حتی پزشکی دقیق حرکت نماید که بدین منظور فرآورده‌ها و داروهای بیولوژیک نقش حائز اهمیتی ایفا خواهند کرد.

حوزه پزشکی بازساختی به عنوان انقلاب چهارم پزشکی دریچه جدیدی را در درمان بیماری ها گشوده است، با کشفیات تازه به دنبال درمان بیماری هایی است که شاید تا پیش از آن جزء بیماری های صعب العلاج بودند و امید می‌رود بسیاری از بیماری‌ها با بهره‌گیری از فناوری های نوین پزشکی بازساختی قابل درمان باشند. برای نیل به این مقصود، محصولات پیشرفته پزشکی در چهار گروه ژن درمانی، سلول درمانی، مهندسی بافت و داروهای ترکیبی در انسان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در حال حاضر کاربرد پزشکی بازساختی در بیماری‌های زیادی مطرح شده و کشور ما نیز در این زمینه پیشگام است، همه کشورها از جمله محققان کشور ما در تلاش هستند تا به جدیدترین یافته‌ها در خصوص علوم مرتبط با پزشکی بازساختی همچون علوم سلولی، مهندسی بافت، بیوتکنولوژی و مهندسی نانو دست یابند تا با ترکیب این دانش با علوم بالینی همچون پوست، ارتوپدی، جراحی بازساختی، دندانپزشکی و غیره بتوانند بدون استفاده از داروهای شیمیایی، درمان بیماران را به این سمت هدایت کنند.

پزشکی بازساختی و سلول­های بنیادی به عنوان نسل چهارم پزشکی و انقلاب پزشکی صدسال اخیر به شمار می‎رود و از طرف دیگر با توجه به نرخ رشد سالیانه 32 درصدی در سال 2020، این علم به شدت رو به رشد بوده و هر لحظه غفلت از این امر موجب افزایش چشم­گیر فاصله جامعه علمی پژوهشی کشور با کشورهای توسعه یافته در این مقوله خواهد شد، البته اهمیت این موضوع زمانی مشخص می شود که بدانیم شرکت­های تجاری مهمی طی دهه اخیر پا به عرصه بازار پزشکی بازساختی گذاشته ­اند، چرا که اعتقاد دارند این حوزه همچون حوزه داروهای با فناوری بالا دارای حاشیه سود بسیار بالایی برای کشورها خواهد بود.

پیشرفت ‌های اخیر در علم پزشکی هرچند توانسته طول عمر بیماران را به طور محسوسی افزایش دهد، ولی با خود ارمغان جدیدی نیز به همراه داشته است که لیست بلندی از بیماری‌های تحلیل رونده بافتی همانند بیماری‌های قلبی ناشی از سکته، بیماری‌های عصبی و بیماری‌های استخوانی و غضروفی از آن جمله هستند. در این نوع بیماری‌ها عضو مبتلا بخشی از عملکرد خود را به علل مختلفی از دست می‌دهد.

آنچه که علوم پزشکی در دنیای امروز به صورت شتابان در حال نیل به سمت آن است توسعه علوم به صورت بین رشته ای  است که حیطه چندرویکردی پزشکی بازساختی یکی از مهمترین آن ها قلمداد می‌شود.

هدف پزشکی بازساختی احیای مجدد عملکرد عضو آسیب دیده با دیدگاه‌هایی جدید است، البته این ایده جدیدی نیست و اولین پیوند مغز استخوان برای احیا عملکرد بافت خون‌ساز در سال ۱۹۵۶ میلادی انجام شده است. یکی از نکات کلیدی در این پزشکی، جلوگیری از رد پیوند توسط سیستم ایمنی است. گرایش اخیر به پزشکی بازساختی  بیشتر ناشی از شناخت و تعریف سلول‌های بنیادی و همچنین مهندسی بافت است. پزشکی باز ساختی (با نام قدیمی طب ترمیمی) حیطه ای است که به گواهی اغلب پرچمداران علوم پزشکی و برندگان جایزه نوبل، آینده مسلم پزشکی است.

علی رغم چالش های اقتصادی که بیماری COVID-19 بوجود آورده است، سال 2020 رکورد جهانی بهترین سال برای سرمایه گذاری در زمینه پزشکی بازساختی و محصولات پیشرفته درمانی را به خود اختصاص داده است.

مطابق داده‌های Q3 2020 data from the Alliance for Regenerative Medicine، در حال حاضر بودجه ثبت شده در زمینه ی پزشکی بازساختی و درمان های پیشرفته برای سال 2020 نسبت به سال های گذشته به بالاترین رقم خود رسیده است بطوریکه در 9 ماهه اول سال 2020 با افزایش 115 درصدی (15.9 میلیارد دلار) و در سه ماهه سوم افزایش 76 درصدی (4.3 میلیارد دلار) نسبت به سال گذشته را شاهد هستیم.

این رقم در بخش ژن درمانی با افزایش 114 درصدی (12 میلیارد دلار)، در بخش سلول درمانی شاهد افزایش 242 درصدی (11 میلیارد دلار) و در بخش مهندسی بافت شاهد افزایش 311 درصدی (311 میلیون دلار) از ابتدای سال جاری میلادی تا سه ماهه سوم سال 2020 به بالاترین رقم سرمایه گذاری رسیده اند.

با توجه به حجم کارآزمایی های بالینی مختلف، انتظار تأییدیه‌های متعدد سالانه در آینده از این صنعت وجود دارد. تحلیلگران عنوان کرده‌اند که حداقل 2500 کارآزمایی بالینی در حال اجرا است که دربرگیرنده ده‌ها هزار نفر از بیماران با بیماری‌های مختلف است. حدود 15 درصد از این موارد حمایت صنعتی شده است و مابقی توسط مراکز پیشرو دانشگاهی در سراسر جهان تهیه ‌شده است.

بر اساس مطالعات بازار طی سالهای گذشته، گردش مالی در حوزه بازار سلول های بنیادی و مهندسی بافت روند صعودی قابل توجهی داشته به طوری که از حدود 7 میلیارد دلار در سال 2009 به حدود 20 میلیارد دلار در سال 2015 افزایش یافته و بر اساس گزارش آینده پژوهی شرکت ریپروسل، این بازار تا سال 2030 به حدود 170 میلیارد دلار خواهد رسید. همانطور که ذکر شد سهم اکنون بیش از 1000 شرکت در جهان و بیش از 100 شرکت در ایران در زمینه سلولهای بنیادی و پزشکی  فعالیت می کنند.

با وجود رشد سالیانه قابل توجه در صنعت پزشکی بازساختی، از مشکلات اقتصادی پیش روی شرکت‌های فعال در این صنعت بالا بودن شاخصR&D intensity  در این حیطه است. این شاخص نشان­دهنده درصد سود سالیانه شرکت است که صرف هزینه‌های مربوط به تحقیق و توسعه محصولات جدید در شرکت می‌شود. نشان داده شده است که شرکت‌های فعال در زمینه پزشکی بازساختی به طور متوسط 21 درصد از سود سالیانه خود را در واحد تحقیق و توسعه صرف مطالعه روی محصولات جدید می‌کنند که این موضوع از چالش‌های بزرگ پیش روی برای سرمایه‌گذاران اقتصادی در این زمینه محسوب می‌شود.

*فعال حوزه سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی