بروز شیوع کرونا بهانه‌ای شد تا امکان حضور پژوهشگران به صورت آنلاین در مراکز آزمایشگاهی میسر شود. دیگر بدون نیاز به حضور پژوهشگر در مرکز آزمایشگاهی، مشاهده تصویر فرآیند انجام آزمون و کاری که اپراتور انجام می‌دهد، به صورت آنلاین و در لحظه، از هر نقطه دنیا فراهم شده است.

با این ارتباط لحظه‌ای صوتی و تصویری دوسویه، کاربر دستگاه و متقاضی تست، از خواست‌ها و الزامات یکدیگر در طول فرآیند آزمون، مشابه آن‌چه که در فرآیند تست در حضور رخ می‌دهد مطلع می‌شوند.

آزمایشگاه مورفولوژی مرکز تحقیق و توسعه مهندسی مواد برای نخستین بار امکان مشاهده فرآیند آزمون میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) و ارتباط پژوهشگر با اپراتور برای رسیدن به نتیجه دقیق را به صورت برخط محقق کرده است.

دستگاه میکروسکوپ الکترونی روبشی یا SEM دستگاهی است که امکان بررسی ریزساختار مواد را تا ابعاد نانومتری با کیفیت و تفکیک نوری بالا برای پژوهشگر فراهم می‌کند. این دستگاه در حوزه های وسیعی، از نانوفناوری تا علوم پایه، زیست‌فناوری و دیگر حوزه ها به خصوص در حوزه مهندسی مواد کاربردهای بسیار ویژه‌ای دارد.

استفاده از این تجهیز آزمایشگاهی حائز اهمیت بالایی در پژوهش‌های مهندسی مواد و تولید محصولات دانش‌بنیان است. در انجام آزمایش‌هایی که از دستگاه SEM استفاده می‌شود، لازم است که پژوهشگر در فرآیند تست حضور داشته و ضمن بررسی جزئیات، خواست‌ها و الزامات را با اپراتور دستگاه مطرح کند. حصول نتیجه دقیق و مرتبط از مؤلفه‌های این دستگاه از آنالیزهای عنصری تا تغییرات وزنی عناصر نیازمند حضور پژوهشگر است و از همین جهت آزمون SEM تحت عنوان «تست در حضور» شناخته می‌شود.

حضور در فرآیند تست به این دلیل حائز اهمیت است که گاهی اوقات در آزمایش‌ها موارد تازه و یا غیر منتظره‌ای پدیدار می‌شود که لازم است فرد با حضور در این فرآیند، تحلیل کند چه اتفاقی در نمونه رخ داده و از چه چیزی تصویر تهیه شود.

مجموعه‌های فناور مختلفی در کشور این خدمات آزمایشگاهی را ارائه می‌کنند اما امکان حضور پژوهشگر به صورت برخط بر ای اولین بار توسط این مرکز فراهم شده است. برای نخستین بار در کشورمان و توسط این مجموعه تحقیقاتی، تمهیداتی فراهم شده است تا نظارت بر فرآیند آزمون به صورت برخط فراهم شود.

اکنون بدون نیاز به حضور پژوهشگر در مرکز آزمایشگاهی، مشاهده تصویر فرآیند انجام آزمون و کاری که اپراتور انجام می‌دهد، به صورت آنلاین و در لحظه، از هر نقطه دنیا فراهم شده است. با این ارتباط لحظه‌ای صوتی و تصویری دوسویه، کاربر دستگاه و متقاضی تست، از خواست‌ها و الزامات یکدیگر در طول فرآیند آزمون، مشابه آن‌چه که در فرآیند تست در حضور رخ می‌دهد مطلع می‌شوند.

در زیرساخت فراهم شده توسط این مجموعه فناور، تقاضادهنده می‌تواند با امکاناتی که در اختیار او قرار داده شده، بر روی نقاط دلخواه و جزئیات تصویر علامت‌گذاری کند تا کاربر به طور دقیق از کاری که باید انجام دهد آگاه شود.

این زیرساخت به محققانی که نسبت به مراکز دارای امکانات SEM دور هستند یا از امکان حضور در مراکز برخوردار نیستند کمک شایانی خواهد داشت، چراکه می‌توانند نمونه آزمایشگاهی خود را ارسال کنند و شاهد فرآیند و نتیجه آزمایش خود باشند.

آن چه که در جهش تولید کمک می‌کند بهره‌مندی هرچه بهتر از تجهیزات و زیرساخت‌هایی است که در کشور وجود دارند اما هنوز راه‌اندازی نشده یا مورد استفاده قرار نگرفته‌اند. به نظر می‌رسد امکانات و زیرساخت لازم وجود دارد اما ضروری است که این تجهیزات شناسایی شده و بر بستری مطلوب به پژوهشگران خدمت ارائه کنند.

نقش شبکه آزمایشگاهی فناوری‌ های راهبردی را در شناسایی این ظرفیت‌ها اثرمند دانست و گفت: خیلی از اوقات بسیاری از تجهیزات را نیاز داشتیم از طریق همین شبکه آزمایشگاهی از وجود آنها در کشور آگاه شدیم؛ از سوی دیگر امکانات و تجهیزاتی در این مجموعه وجود دارد که به واسطه شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی، طیف قابل توجهی از مخاطبان از وجودشان آگاه شدند.

این مسیر باید از سوی فعالان شبکه آزمایشگاهی با قدرت و قوت بیش‌تری ادامه پیدا کند و همین موضوع که محققان کشور از وجود ظرفیت‌هایی مانند تجهیزات آزمایشگاهی یا خدماتی مثل همین SEM آنلاین آگاه شوند، بخش قابل توجهی از مشکلات پژوهش و صنعت حل خواهد شد.

*مسوول آزمایشگاه مورفولوژی مرکز تحقیق و توسعه مهندسی مواد عضو شبکه آزمایشگاهی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری