در سال‌های اخیر به‌کارگیری فناوری‌های نوین در حمل‌ونقل و پیاده‌سازی سیستم‌های هوشمند به‌عنوان یکی از مکانیزم‌های مطرح برای پاسخگویی به نیازهای حمل‌ونقل در عصر مدرن مطرح شده است.

دنیا در این زمینه رشد قابل توجهی کرده است. در ایران هم این حوزه از منظر نرم‌افزاری و سخت‌افزاری توسعه یافته است؛ اما هنوز به نقطه مطلوب نرسیده‌ایم. البته پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های دانش موجود در کشور بسیار خوب است اما به دلیل نبود یک طرح جامع ملی به خوبی از داشته‌هایمان بهره نبرده‌ایم.

سیستم‌های هوشمند حمل‌ونقل به عنوان یکی ازابزارهای مهم و موثر در مدیریت شهری و حمل ونقل بین شهری شناخته شده‌اند. سازمان‌های مختلف متولی حمل و نقل کشور هم به این حوزه ورود داشته‌اند ولی برای اینکه به نتیجه مطلوب برسیم نیازمند یک راهبرد مشخص و برنامه هماهنگ هستیم که موجب اثربخشی و هم افزایی فعالیتهای در حال انجام شود.

چند سالی است که زیرساخت‌های سخت‌افزاری این کار در ایران فراهم شده است. مثلا استفاده از دوربین‌های راهنمایی و رانندگی، ترددشمارها و غیره در کشور کاملا پذیرفته شده هستند که داده‌ها را با استفاده از ابزارهای نصب شده در معابر گردآوری و تحلیل می کنند، اما حمل‌ونقل هوشمند در نسل بعدی خود به تولید داده‌ها توسط خودروها می‌رسد، موضوعی که در کشور محدود به برخی ناوگان‌ها از جمله ناوگان اتوبوسی است.

داده‌هایی که از طریق سیستم‌های هوشمند حمل و نقل گردآوری می‌شوند بسیار ارزشمند هستند و می‌توانند گره گشای بسیاری از معضلات و موجب افزایش بهره‌وری سیستم حمل و نقلی کشور شوند. در این زمینه دو بحث وجود دارد؛ یکی میزان یکپارچگی داده‌ها و دیگری میزان استفاده از آنها است.

می دانیم که هر یک از نهادهای متولی حمل و نقل قسمتی از داده‌ها را در اختیار دارند و معمولاً به سایر داده‌ها دسترسی ندارند و یا به سختی امکان پذیر است. لذا بسیاری از تحلیل‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و تصمیمات مبتنی بر این داده‌ها به دلیل عدم یکپارچکی، ابتر یا ناقص خواهد بود. در حال حاضر در کشور یک مرکز داده ملی در این زمینه وجود ندارد و نیاز است که در سیستمی یکپارچه، مرکز ملی داده‌های حمل‌ونقل هوشمند تعریف شود، این کار به هم‌افزایی اقدامات هم کمک می‌کند.

از طرفی صرف گردآوری اطلاعات و استفاده محدود از آنها نمی‌تواند اثربخشی مورد انتظار را ایجاد نماید. این داده‌های ارزشمند را باید تحلیل کرد تا تصویر درستی از وضعیت فعلی و آینده این صنعت به دست بیاوریم. این کار کمک می‌کند بهتر نیازهای توسعه حمل‌ونقل هوشمند را درک کنیم و با کمک توان دانشی موجود در کشور برای تحقق آن گام برداریم.به این منظور لازم است راهکارهایی اندیشیده شود که ضمن رعایت الزامات امنیتی دسترسی مناسب برای جامعه تحقیقاتی، دانشگاهی، شرکت¬های دانش بنیان و ایده¬پردازان فراهم شود که از این داده‌های خام ارزش افزوده ایجاد کنند.

نهادهای متولی حوزه حمل‌ونقل در کشور از پر مشغله¬ترین نهادهای فعال در کشور هستند که علاوه بر امور روزانه، تقریبا در تمامی حوادث، مناسبت‌ها و ایام خاص به صورت ویژه در حال خدمت‌رسانی و رفع چالش¬های مرتبط هستند. لذا اولویت اصلی آنها انجام بهینه امور جاری است و مباحث راهبردی چون هوشمندسازی در اولویت¬های بعدی  قرار می‌گیرد، مباحث بودجه‌ای نیز متأثر از این قضیه است و تأمین بودجه و منابع مالی مورد نیاز برای توسعه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری این حوزه در اولویت‌های اول قرار ندارد که موجب می‌شود شتاب لازم را نداشته باشیم. برای حل مشکل بودجه لازم است با حذف موازی‌کاری‌ها و هزینه‌های جزیره‌ای یک برنامه ملی و راهبردی بهینه تدوین و مصوب شود، در این صورت تصویب و تخصیص بودجه‌های ملی بسیار امکان‌پذیرتر خواهد بود.

مراکز تحقیقاتی و نوآوری مستقر در دانشگاه‌ها منبع خوبی برای تامین دانش و نیروی انسانی این حوزه هستند باید از این نیرو و توان به خوبی بهره بگیریم و هوشمندسازی حمل‌ونقل را در کشور با سرعت بیشتری جلو ببریم.

*موسوی معاون اجرایی ستاد توسعه فناوری‌های فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری