سال‌ها بود که مردم جهان می‌پنداشتند ژاپنی‌ها به دلیل برخورداری از تجربه‌های طولانی و گرانبها در مقابله با زلزله و کاهش خسارت های آن به شهرهایی دست یافته اند که در برابر زمین لرزه مقاوم است. تا این‌که در ساعت پنج و چهل و شش دقیقه بامداد روز هفدهم ژانویه 1995، زلزله ای با قدرت متوسط 9/6 ریشتر، شهرهای بندری کوبه را درهم کوبید و بیش از 5هزار نفر جان باختند. این زلزله 43 هزار نفر مجروح و 310 هزار نفر را بی خانمان کرد.

تأسیسات بندری که بزرگ ترین تسهیلات کانتینری را عرضه می کردند، چنان بدون استفاده شدند تا دو سال بعد، آغاز به کار نکردند و به علاوه جاده های روگذر و پل های راه آهن که به ادعای مهندسان ژاپنی در برابر شدید ترین زلزله‌ها نیز مقاوم بودند، در هم پیچیده شدند.

زلزله کوبه نه به دلیل ضعف بناها یا کاستی های فنی، بلکه به دلیل نادیده گرفتن قوانین طبیعت و ملاحظات زیست محیطی سبب این همه خسارت‌های جانی و مالی شد. تراشیدن بی رویه کوه ها، پرکردن کف رودخانه ها با بتن، ایجاد واحد‌های مسکونی در مکان‌هایی که در سده‌های پیشین، آب در آنها جریان داشته و در نهایت مدرن سازی بدون در نظر گرفتن مبانی توسعه پایدار، شهر بندری کوبه را در برابر زلزله آسیب پذیر کرد و فاجعه آفرید.

پس از این مقدمه، این تصور در ذهن تداعی می‌شود که دوری کامل از بلایای زلزله امکان پذیر نیست، بنابراین باید به دنبال پاسخ‌های مناسب برای این سؤال که چگونه این تلفات و خسارت ها را کاهش دهیم بگردیم.

به طور کلی مقابله با سوانحی مانند زلزله، مستلزم دو اقدام اساسی ساخت و ساز مقاوم و همچنین آمادگی قبلی برای مقابله با خطرات زلزله باید مورد توجه قرار بگیرد.

تجربه‌های علمی و فناورانه بدست آمده از  زمین‌لرزه کوبه به ضرورت افزایش سطح استانداردهای ایمنی در ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری، حتی در مناطقی که احتمال زمین‌لرزه در آن‌ها کمتر است تاکید دارد.

یکی از علل پایین‌تر بودن سطح استانداردهای ایمنی ساختمان‌سازی در شهر کوبه نسبت به دیگر شهرهای مهم ژاپن، پایین بودن احتمال بروز زلزله‌های قوی در منطقه هانشین عنوان شده بود.

نکته مهم دیگر در این زمینه، بالا بودن سطح آسیب‌پذیری ساختمان‌های قدیمی در مقایسه با ساختمان‌های جدید در زمان بروز یک زمین‌لرزه قوی است.

بهره‌گیری از فناوری در ساختمان‌ها

برای تقویت و ایمن‌سازی شبکه‌های حیاتی شهری مانند خطوط ارتباطاتی، شبکه‌های برق، آب و گاز در شهرهای بزرگ، باید از روش‌های فناورانه به ویژه در حوزه زمین‌شناسی و مهندسی استفاده شود؛ زمین‌لرزه بزرگ کوبهعلاوه بر تخریب خط‌های برق، آب، گاز و تلفن شهری، دو شاهراه اصلی شهر کوبه و بخش‌هایی از شبکه راه‌آهن و مترو، فرودگاه و بندر این شهر را نیز از بین برد.

همچنین افزایش سطح هماهنگی میان نیروهای کمکی و دستگاه های شهری و بالا بردن سطح مدیریت بحران در زمان بروز زمین لرزه‌های قوی از دیگر کاستی‌هایی بود که در جریان زلزله کوبه اهمیتش آشکار شد. همچنین  توجه علمی و سازمان‌یافته به مشکلات و آسیب‌ها یکی دیگر از ضرورت‌ها در مدیریت زلزله است.

دست‌اندرکاران دولت ژاپن پس از زمین‌لرزه کوبه، تلاش داشته‌اند تا از تجربه‌های به دست آمده به خوبی بهره ببرند و حساسیت‌ها را نسبت به بروز سرپیچی از قوانین ایمنی به شدت بالا برده‌اند.

بر همین اساس است که علاوه بر برگزاری مانورهای دوره‌ای و سراسری برای آمادگی دستگاه‌ها و مردم برای مقابله با آسیب‌های زمین‌لرزه، معیارها و استانداردهای ایمنی در ساختمان‌ها و زیرساخت‌های شهری را نیز تقویت کرده‌اند.

برای نمونه به دنبال این زمین‌لرزه، تاکید بیشتری بر رعایت استانداردهای ساخت وسایل گرمازا و توسعه فناوری این تجهیزات در ژاپن صورت گرفت که قطع خودکار گاز، برق و سوخت، پس از زلزله‌های شدید از آن جمله‌اند.

استفاده از مصالح سبک و در عین حال مقاوم در ساختمان‌سازی و افزایش سطح آموزش عمومی از دیگر مواردی بود که بعد از زمین‌لرزه کوبه بر آن بسیار تاکید شده‌ است. تقویت ایمنی زیرساخت‌های شهری مانند پل‌ها و شاهراه‌ها نیز از دیگر نکاتی است که به شدت مورد توجه قرار گرفت.

بنابراین، استفاده از فناوری‌های نو در احداث ساختمان‌ها، به کار بردن استانداردها و روش‌های روزآمد در تجهیز و کاربری آن‌ها یکی از ضرورت‌هایی است که در رویاروی با زلزه مهم است. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با حمایت از طرح‌های نوآورانه و فناورانه در ساخت، تجهیز و توسعه روش‌های فناورانه ساخت ساختمان‌ها و پایش زلزله، از این روند حمایت کرده است.

*مشاور طرح توسعه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری