بیایید چند لحظه به نقاشی مونالیزا، اثر هنری لئوناردو داوینچی نگاه کنیم. وقتی برای اولین بار به این نقاشی می‌نگریم متوجه لبخند زیبای ژکوند می‌شویم اما بعد از مدتی لبخند بر روی صورتمان می‌خشکد. برای چند ثانیه هم که شده کشمکشی در ذهن ما آغاز می‌شود. آیا او واقعا می‌خندد؟

یکی از بزرگترین قابلیت‌های ما این است که میتوانیم مهارت‌ها و دانش خود را به دیگران انتقال دهیم.اتفاقی که به ندرت در سایر گونه‌ها شاهد آن هستیم. یادگیری بعضی مهارت‌ها در یک پرنده تنها زمانی ممکن است که تغییری در ژنهای او رخ داده باشد.و این تنها راهی است که می‌تواند آن مهارت‌ها را به فرزندانش منتقل کند، یعنی ژنتیک…

صحنه ای را تصور کنید:در پیاده رو راه میروید و کودکی را میبینید که وسط خیابان ایستاده است.ناگهان مردی به سوی او میدود و....

احتمالا اولین چیزی که به ذهنتان خطور می‌کند این است که لابد آن مرد میخواهد بچه را از وسط خیابان کنار بکشد تا اتفاقی برایش نیافتد. این که شما می‌توانید برای دویدن آن مرد هدفی تعیین کنید بسیار ساده به نظر می‌رسد اما مکانیسم‌های دخیل در آن جالب توجه هستند.

کشف آینه‌های مغزی

بسیاری از بزرگترین کشفیات تاریخ به صورت کاملا تصادفی اتفاق افتاده‌اند از جمله پنی سیلین، خاصیت رادیواکتیویته یا حتی کشف  Big Bang و این به زیبایی‌های دنیای علم و دانش می‌افزاید. بی‌جهت نیست که افلاطون، فیلسوف بزرگ یونانی می‌گوید علم و دانش چیزی به جز ادراک نیست. شاید بتوان کشف نورون‌های آینه‌ای را نیز به این کشفیات اتفاقی دنیای علم اضافه کرد. نورون‌هایی که حقیقتا دنیای علوم اعصاب را در چند دهه‌ی گذشته تکان داده‌اند. نورون‌هایی که موضوع  اصلی این مطلب هستند.

در سال 1996 جیاکومو ریزولاتی و همکارانش در دانشگاه پارما به طور اتفاقی متوجه شدند بعضی از سلولهای قشر پیش حرکتی مغز میمون، هم در زمانی که میمون یک فعالیت خاص را انجام میدهد و هم هنگامی که آن عمل را مشاهده می‌کند، فعال می‌شوند. این سلول‌ها نورون‌های آینه‌ای نام گرفتند.

آینه‌های مغز انسان

نورون‌هایی که هم هنگام انجام عمل و هم حین مشاهده‌ی آن شلیک می‌کنند در مغز انسان نیز مشاهده شده‌اند.انتظار می‌رود لوب فرونتال تحتانی و آهیانه‌ای فوقانی، سیستم نورون‌های آینه‌ای ما را بسازند. سیستمی که بسیاری از توانایی‌های خود را مدیون آن هستیم.

به تصویر زیر (یکی از تصاویر برتر دهه ی 2000-2010) نگاهی بیاندازید

از چیزهایی که هر روز شاهدش هستیم و بی‌توجه از کنار آن می‌گذریم: تماشاگران فوتبال

فوتبال، رویدادی که گاهی میلیون‌ها نفر را مجذوب خود می‌کندو نقطه‌ی اشتراک دیگری میان انسانها به وجود می‌آورد که شاید هیچ چیز دیگری توانایی تولید آن را نداشته باشد.نگاهی به تماشاگران و عکس العمل آن‌ها بیاندازید؛ چه می‌بینید؟

انگار مغز‌های ما با نورون‌های آینه‌ای به هم وصل شده‌اند و شبکه‌ای جهانی از سلول‌های عصبی تشکیل داده‌اند و باعث می‌شوند که هماهنگ‌تر از چرخ دنده‌های یک ساعت احساسات خود را ابراز کنیم.

حتما بسیاری از شما طرفداران پروپاقرص فوتبال را دیده‌اید (شاید هم خودتان یکی از آن‌ها هستید) که چنان غرق تماشای بازی می‌شوندگویی خودشان هم مشغول بازی هستند.

بی دلیل نیست که نورون‌های آینه‌ای را به شبکه‌ Wi-Fi مغزها تشبیه کرده‌اند.

مطالعات fMRI نشان داده است که بخشی از سیستم نورون‌های آینه‌ای در لوب فرونتال تحتانی قرار دارد.  جایی که به منطقه ی بروکا (قسمت بسیار مهمی در ایجاد توانایی گفتار در انسان) بسیار نزدیک است.بنابراین می‌توان این احتمال را در نظرگرفت که نورون‌های آینه‌ای در یادگیری زبان نیز تاثیرگذارند.اگرچه سازوکار آن هنوز به طور کامل شناخته شده نیست.اما همین که امروزه می‌دانیم یادگیری زبان زمانی برای انسان محقق شد که توانست بیشتر از دستان خود استفاده کند (انجام اعمال حرکتی ظریف) ما را بیشتر به سمت این ایده سوق می‌دهد که شاید نورون‌های آینه‌ای هم در یادگیری زبان نقش داشته باشند.

چند لحظه به تصویر زیر نگاه کنید.

این نقاشی اثر جورجس دلا تور نقاش فرانسوی قرن 17 است. در این تصویر یک مرد جوان را می‌بینید که به چشمان پیشگو خیره شده است. زن جوانی کنار او ایستاده چشمان او را نگاه می‌کند و در همان حال سعی می‌کند زنجیر طلای او را بدزدد. در سمت دیگر دو زن همدست را مشاهده می‌کنید که یکی از آن‌ها نگاه مرد را می‌پاید و دیگری سعی می‌کند جیب مرد را خالی کند.

چشمان شما به طور ناخودآگاه حرکاتی انجام می‌دهد و شما بعد از مدت کوتاهی متوجه ماجرای جاری در تصویر می‌شوید. اینکه شما بلافاصله می‌توانید منظور و مفهوم این نگاه‌ها را دریافته و هدف اصلی آن‌ها را تشخیص دهید و یا خود را در جایگاه آن‌ها تصور کنید، "نظریه ی ذهن" نامیده می‌شود.

نورون‌های آینه‌ای توضیح خوبی برای داشتن نظریه‌ی ذهن محسوب می‌شوند.اینکه ما می‌توانیم منظور دیگران را از اعمالشان بفهمیم و بتوانیم خود را در جایگاه آنها تصور نمائیم قابلیتی است که آن را مدیون این سلول‌ها هستیم.

نورون‌های آینه‌ای توانایی‌های زیادی به ما می‌دهند که اختلال در هریک از این توانایی‌ها می‌تواند کیفیت زندگی ما را تحت تاثیر قرار دهد. به قول جیاکومو ریزولاتی، کاشف این سلول‌ها: «براستی اگر می‌خواهیم زنده بمانیم راهی نداریم به جز اینکه منظور دیگران را بفهمیم.»

بهنام سور

عضو کمیته دانشجویی ستاد توسعه علوم و فناوری‌های شناختی معاونت علمی

انتهای پیام/25