در روزگارانی دور، وظیفه اصلی خاک، صرفاً تامین محیط مناسب برای رشد گیاه بوده است، اما این روزها و با افزایش توجه‌ها به مسئله چالش‌های جهانی، خاک نقش چندگانه‌ای در مأموریت‌های مختلف از جمله امنیت غذایی، کیفیت محیطی، تغییرات اقلیم جهانی و مخزنی برای دفع زباله‌های شهری و صنعتی به دست آورده است.

مواجه شدن با هرگونه افزایش نیاز غذایی، تصفیه هوا، تصفیه آب، ذخیره کربن برای جبران دی اکسید کربن منتشر شده از فعالیت‌های انسانی، از مواردی هستند که خاک می‌تواند در رابطه با آن‌ها مدیریت شده و نقش موثری داشته باشد.

ارزیابی چالش‌های جهانی در رابطه با محیط زیست این‌گونه جمع‌بندی میشود که توسعه بشر بر روی سیاره زمین می‌باید به صورت پایدار باشد؛ به این مفهوم که ضمن تامین نیازهای کنونی جوامع انسانی، اقدامات انجام شده منجر به خطر انداختن تامین نیازهای نسل‌های بعدی نشود.

توسعه پایدار باید ضمن تامین امنیت غذایی، امنیت آب، امنیت انرژی، باید همراه با کاهش تغییرات اقلیمی، حفاظت از زیست پراکندگی، و ارائه خدمات زیست‌بومی باشد.

چالشهای مورد بحث در این رابطه دارای ویژگی‌های مشترک هستند؛ به این معنی که جهانی بوده، پیچیدگی زیادی داشته و با دارا بودن ارتباط ذاتی با یکدیگر به راحتی قابل حل نیستند. از این رو برای تامین نیازهای انسانی در کمیت و کیفیت مناسب و با سهولت دسترسی، لازم است که این عوامل در ابعاد مختلف با یکدیگر ادغام شوند.

با تجزیه و تحلیل تمام چالش‌های محیطی، میتوان نقش اساسی خاک را در همه این گزینه‌ها شناسایی کرد و در حال حاضر بسیاری از مدل‌های اکتشافی که در بررسی این چالش‌های جهانی مورد استفاده هستند، در بهترین ترکیب به تخصص‌های علوم خاک محدود می‌شوند.

پس در واقع می‌توان گفت که «خاک» زیربنای اصلی تمام این چالش‌های زیست‌محیطی است و تخریب منابع خاکی می‌تواند تاثیرات مهمی به‌جا بگذارد.

نقش خاک در امنیت غذا

همان‌طور که پیش‌تر نیز بیان شد، خاک نقشی اثربخش و کلیدی در رفع چالش‌های جهانی ایفا می‌کند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، امنیت غذایی است.

امنیت غذایی و ایمنی غذا از واژه‌هایی مهم و کاربردی است که امروزه در اسناد توسعه‌ای به آن پرداخته شده و از سوی مسئولان به کار گرفته می‌شود.

این مفهوم، به دسترسی همه افراد یک جامعه، در تمام ادوار عمر به غذای کافی و سالم برای داشتن زندگی سالم و فعال گفته می‌شود. امنیت غذایی در حقیقت بنیان یک جامعه توسعه یافته و عنصر اصلی سلامت فکری روانی و جسمی اعضای آن میباشد.

امنیت غذایی میتواند از طریق از بین بردن شکافهای محصول دهی، محدودیت‌های بهرهوری کشاورزی مانند محدودیت زمین‌های کشاورزی، کمبود آب، قیمت بالای انرژی، افت سرمایه‌گذاری در زمینه تحقیقات کشاورزی و افزایش ضایعات غذایی به دست آید.

توسعه پایدار در بخش کشاورزی عاملی حیاتی برای تغذیه جهان در دهه‌های آینده است. حفاظت خاک، آگاهی از بهترین نوع اقدامات مدیریتی و سازگاری فناورانه در تقابل با هم باعث به حداکثر رساندن پتانسیل تولید محصول می‌شوند و دستیابی به محصولاتی با کیفیت بالا را ممکن می‌کنند.  همان‌گونه که در شکل نیز تشریح شده است کارکردهای خاک در این قلمرو تولید زیتوده، همراه با قابلیت آن برای ذخیره‌سازی، تصفیه و انتقال عناصر غذایی، مواد اولیه  و آب است.

در همین راستا نیز، کارگروه کارگروه توسعه فناوری‌های آب، خشک سالی، فرسایش و محیط زیست در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تلاش می‌کند تا با رسوخ نوآوری و فناوری به حوزه خاک زمینه را برای توسعه فناورانه و نوآورانه فراهم می‌کند.

*دبیر کارگروه توسعه فناوری های آب، خشک سالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری

منبع: isti.ir

#